EPIRI - PERKATESIA E TIJ SHQIPTARE

[ALBPelasgian]

Falemnderit Mallakastrioti për gjetjen e këtij materiali të çmueshëm!
Falemnderit Alfeko për përkthimin e po këtij materiali!

Një lutje për të gjithë!
Ata që kanë njohuri të kënaqshme në latinisht por edhe në greqishten mesjetare le të sjellin materiale të tilla alternative
sepse kështu kalojmë në epërsi ndaj grekëve, jo vetëm në aspektin sasior, por mbi të gjitha atë cilësor.

[Mallakastrioti]

Ja nje pjese e shkeputur nga "Epirotica"-behet fjale per fillimin e shek 14 besoj per ate qe rrefen ...(Flm. Alfeko per perkthimin e mepershem,po hidhi edhe ketij nje sy derman se qenka "kuje me drek" edhe ky teksti )

[Zeus10]

Po, thote te jemen e kishte romake(dmth ""greke""), dhe te jatin sundimtar Albanites. Se cfare eshte Albanites, une nuk e di.

zeus
nena ishte romake =italiane
fjala "romios" qe perdorin per greket ,lidhet me fjalen "romet=dora e zeze"

Jo Alfeko, Romaioi quheshin jo vetem romaket e perendimit, por dhe ata te lindjes ne juridiksionin e gjysmes tjeter romake, asaj bizantine. Fjalia e meposhtme:

In the everyday Greek of the Byzantine Empire, the inhabitants called themselves Romaioi - an Ancient Greek word meaning "Romans."

ka nje te vertete dhe nje genjeshter brenda:
E verteta;
qytetaret e Bizantit(P.R. Te Lindjes) quheshin Romaioi sepse ishin qytetare te nje hapesire politike nen juridiksionin e Kostandinopojes(qendra romake e Bizantit) si gjithe qytetaret e tjere romake, dikur dhe ne perendim. Pra termi eshte administrativ dhe jo etnik.
Genjeshtra:
Keta ishin greket mesjetare, ne kuptimin etnik.
JO, JO dhe JO
Nuk kishte greke ne mesjete, dhe ndoshta s'ka pasur as ne lashtesi, kishte vetem gjuhe greke dhe institucione romane me nje mantel kulturor-gjuhesor helenik.

[Mallakastrioti]

Ja nje pjese e shkeputur nga "Epirotica"-behet fjale per fillimin e shek 14 besoj per ate qe rrefen ...(Flm. Alfeko per perkthimin e mepershem,po hidhi edhe ketij nje sy derman se qenka "kuje me drek" edhe ky teksti )

mo thote gje qe gjithe Aetolia ra ne duart e shqiptareve dhe vetem qyteti i Janines nuk u neneshtrua "Perandorise Shqiptare"?

[Zeus10]

E gjithe Etolia ndodhet ne duart e shqiptareve. Vetem Janina u rrethua* nga sundimi shqiptar.

*hypokupsasa--ndoshta eshte ypo+kypto(dicka e rrumbullaket, ose konvekse) por nuk jam i sigurte, se kam hasur me pare.

[Mallakastrioti]

E gjithe Etolia ndodhet ne duart e shqiptareve. Vetem Janina u rrethua* nga sundimi shqiptar.

*hypokupsasa--ndoshta eshte ypo+kypto(dicka e rrumbullaket, ose konvekse) por nuk jam i sigurte, se kam hasur me pare.

Nuk e di derman po ne latinisht qe e kane perkthyer tekstin keshtu e quan...."Perandori shqiptare"...sjell tekstin latinisht me vone.

[Zeus10]

kratos-- do te thote sundim
epi- parafjale



επιχράτεια-- mund te shqiperohet perandori, por kuptimi i vertete eshte nje vend i sunduar prej dikujt=zoterim.

[Zeus10]

Po meqe ra fjala, dhe kjo shprehje kuptimi i te ciles ka devijuar nga kuptimi i vertete i cili eshte kraht(krahët), sepse sundim ndaj dickaje ne gjuhen e popullit eshte dicka qe e mban/zoteron ne dore(krahe), pastaj me ca para/prapashtesa mund te besh, sundimtar, aristokrat, mbreteri, sundim, perandori etj qe te gjitha derivate te fjales shqipe kraht(krahet).

[Mallakastrioti]

O derman....se po me iken mendja mua ore...Cthote Plin Plaku ore ketu??????

[Zeus10]

O derman....se po me iken mendja mua ore...Cthote Plin Plaku ore ketu??????

Cfare numer libri eshte dhe numer paragrafi?
Ja ku eshte ne anglisht por nuk shoh gje:

Book 4 CHAP. 17. --MACEDONIA.
Macedonia comes next, including 150 nations, and renowned for its two kings and its former empire over the world; it was formerly known by the name of Emathia . Stretching away towards the nations of Epirus on the west it lies at the back of Magnesia and Thessaly, being itself exposed to the attacks of the Dardani . Pæonia and Pelagonia protect its northern parts from the Triballi . Its towns are Ægiæ , at which place its kings were usually buried, Beræa , and, in the country called Pieria from the grove of that name, Æginium . Upon the coast are Heraclea , the river Apilas , the towns of Pydna and Aloros , and the river Haliacmon . In the interior are the Aloritæ , the Vallæi , the Phlylacæi, the Cyrrhestæ , the Tyrissæi, the colony of Pella , and Stobi , a town with the rights of Roman citizens. Next comes Antigonea , Europus upon the river Axius, and another place of the same name by which the Rhœmdias flows, Scydra, Eordæa, Mieza, and Gordyniæ. Then, upon the coast, Ichne , and the river Axius: along this frontier the Dardani, the Treres , and the Pieres, border on Macedonia. Leaving this river, there are the nations of Pæonia , the Paroræi , the Eordenses , the Almopii , the Pelagones, and the Mygdones.

Next come the mountains of Rhodope, Scopius, and Orbelus; and, lying along the extent of country in front of these mountains, the Arethusii , the Antiochienses , the Idomenenses , the Doberi , the Æstræenses, the Allantenses, the Audaristenses, the Morylli, the Garesci , the Lyncestæ , the Othryonei , and the Amantini and Orestæ , both of them free peoples; the colonies of Bullis and Dium , the Xylopolitæ, the Scotussæi, a free people, Heraclea Sintica , the Tymphæi , and the Toronæi.

Upon the coast of the Macedonian Gulf there are the town of Chalastra , and, more inland, Piloros; also Lete, and at the extreme bend of the Gulf, Thessalonica , a free city; (from this place to Dyrrhachium it is 245 miles ,) and then Thermæ . Upon the Gulf of Thermæ are the towns of Dicæa, Pydna , Derra, Scione , the Promontory of Canastræum , and the towns of Pallene and Phlegra. In this region also are the mountains Hypsizorus, Epitus, Halcyone, and Leoomne; the towns of Nyssos , Phryxelon, Mendæ, and what was formerly Potidæa on the isthmus of Pallene, but now the Colony of Cassandria; Anthemus , Olophyxus , and the Gulf of Mecyberna ; the towns of Miscella, Ampelos , Torone , Singos , and the canal, a mile and a half in length, by means of which Xerxes, king of the Persians, cut off Mount Athos from the main land. This mountain projects from the level plain of the adjacent country into the sea, a distance of seventy-five58 miles; its circumference at its base being 150 miles in extent. There was formerly upon its summit the town of Acroathon : the present towns are Uranopolis60 , Palæorium, Thyssus, Cleonæ , and Apollonia, the inhabitants of which have the surname of Macrobii . The town also of Cassera, and then the other side of the Isthmus, after which come Acanthus , Stagira , Sithone , Heraclea66 , and the country of Mygdonia that lies below, in which are situate, at some distance from the sea, Apollonia67 and Arethusa. Again, upon the coast we have Posidium68 , and the bay with the town of Cermorus, Amphipolis69 , a free town, and the nation of the [p. 1302] Bisaltæ. We then come to the river Strymon which takes its rise in Mount Hæmus71 and forms the boundary of Macedonia: it is worthy of remark that it first discharges itself into seven lakes before it proceeds onward in its course.

Such is Macedonia, which was once the mistress of the world, which once extended her career over Asia, Armenia, Iberia, Albania, Cappadocia, Syria, Egypt, Taurus, and Caucasus, which reduced the whole of the East under her power, and triumphed over the Bactri, the Medes, and the Persians. She too it was who proved the conqueror of India, thus treading in the footsteps of Father Liber73 and of Hercules; and this is that same Macedonia, of which our own general Paulus Æmilius sold to pillage seventy-two74 cities in one day. So great the difference in her lot resulting from the actions of two75 individuals!

[Mallakastrioti]

O derman....se po me iken mendja mua ore...Cthote Plin Plaku ore ketu??????

Ja ta perkthej njeçike...

""Nga Lezha fillon krahina e Maqedonise,popujt Parthine,dhe mbas tyre Dasaretet.Malet e kandavise larg Durresit jane larg 9 milje.Ne bregdet eshte Epidauri koloni e qytetareve Romak e quajtur nga Romaket Dirrhachio,per te reflekyuar emrin keqsjelles,qe ajo kishte,lumi Aoo,quajtur prej disave Aea(shenimi im:emri i Durresit=DI-AOOS?):Apollonia koloni e Korintheve larg 7 milje nga deti.Ne kufijte e te cileve banojne Barbaret fisnik Nimfeo,Amantet,dhe Bylinet.Por ne bregdet eshte qyteti i Orikumit ndertuar nga Kolket.Pra fillon ALBANIA,& malet e HIMARES,me te cilat po mbaroj kete gji te Evropes....."

[Mallakastrioti]

O derman....se po me iken mendja mua ore...Cthote Plin Plaku ore ketu??????

Cfare numer libri eshte dhe numer paragrafi?

Eshte "Historia Natyrale"


Ja linku:http://books.google.it/books?id=Kkc8AAA ... q=&f=false

[ALBPelasgian]

Me kërkesën time një shok imi ka bërë skanimin e një artikulli të arkeologut shqiptar Hasan Ceka në mbrojtje të iliricitetit të Epirit. Lexim të këndshëm!

Vërejtje gjeografike dhe etnike

Krahinat më jugore të Ilirisë, që shtriheshin në jug të lumit Vjosë dhe kufizoheshin me krahinat veriore të Greqisë së vjetër, njiheshin në kohë të lashta me emrin Epir. Kjo fjalë rrjedh nga greqishtja e vjetër apeiros (në dialektin dorik, i cili flitej nga kolonistët helenë të qyteteve tona bregdetare), që do të thotë tokë, stere.

Për detarët, që vozisnin në brigjet e detit Jon dhe veçanërisht nga banorët grekë të ishujve përballë (Korfuz, Lefkas, Qefalloni etj.) brigjet ilire të detit Jon nuk ishin veçse stere, tokë në kuptimin e këtyre ishullarëve të rrethuarnga deti dhe kështu emri Epir mori me kohë kuptimin e një shprehjeje gjeografike, ku përmblidhej krejt rripi i bregdetit, që shtrihej përballë ishujve të sipërpërmendur.

Në vazhdim të kohës kjo shprehje u përgjithësua dhe iu dha edhe të gjitha viseve të brendshme, duke u shndërruar në një emër përmbledhës, që përfshinte krejt krahinat, që formonin me këto brigje një tërësi gjeografike, etnike dhe politike. Emri Epir u përvetësua mandej jo vetëm nga gjeografët, historianët e shkrimtarët helenë e romakë, por edhe nga vetë banorët, që e përdornin këtë emër shpesh herë edhe në dokumentet e tyre të shkruara si në mbishkrime, monedha etj.

Nga krahinat e tjera të Ilirisë së Jugut Epirin e ndanin kryesisht lumi i Vjosës, dhe afër bregut të detit, malet e Kudhësit e të Llogarasë. Për nga lindja kufijtë natyrorë të Epirit i formonin malet e larta e të parrugë të Pindit dhe të Gramozit; nga perëndimi deti; kurse nga jugu krahinat greke të Akarnanisë dhe të Etolisë.

Kufijtë e sipërm nuk duhen marrë si të përpiktë, as nuk duhen krahasuar me kufijtë e sotëm që ekzistojnë ndërmjet shteteve të ndryshme. Kufijtë e Epirit shtriheshin në kohë të caktuara, sidomos kur shteti i Epirit arriti kulmin e fuqisë së tij ekonomike e politike, si p.sh. në kohën e Pirros, shumë më përtej territoreve të përmendura.

Disa nga gjeografët e shkrimtarët e kohës së lashtë quanin prandaj si Epir edhe disa krahina, që ndodheshin në bregun e djathtë të Vjosës dhe i shtrinin kufijtë e këtij shteti deri në Skraparin e Mallakastrën e sotme dhe përfshinin bile edhe vetë qytetin e Apolonisë. Jo vetëm kaq. Në ndarjen administrative të kohës së hershme bizantine futeshin në Epir edhe Durrësi me rrethet e tij. Disa fise kufitare ndërmjet Maqedonisë dhe Epirit quhen nga shkrimtarët e vjetër herë fise epirote dhe herë fise maqedone.

Burimet e shkruara në shek. IV p. Kr. na flasin për 14 fise epirote, por ne njohim sot nga gërmimet arkeologjike, sidomos nga mbishkrimet e gjetura në këto gërmime apo të zbuluara rastësisht, një numër shumë më të madh fisesh. Vetëm disa të paktë nga këto fise mundën të arrijnë një zhvillim të tillë sa që të zenë një vend në histori.

Fiset kryesore të Epirit, ishin thesprotët, kaonët, molosët, athamanët, parorajt, amfilohët dhe kasopët. Këtyre mund t'i shtonim me dhjetëra fise të tjerë më të vegla, si p.sh. fisin e prasaibëve, që banonte përreth Butrintit, omfalët, që ishin një nënfis i kaonëve, arktanët, të cilët në fillim të shek. IV p.Kr. ishin një ndër fiset më në zë të Epirit etj., por këto, për arsye se qenë nënshtruar apo të lidhur në federatë ose nuk ishin veçse nënfise të fiseve më të mëdha, që përmendëm më sipër, nuk luajnë veçse një rol të dorës së dytë në shtjellimin e ngjarjeve të Epirit.

Fise epirote ronin edhe jashtë kufijve lindorë e jugorë të Epirit, bile edhe në bregun e përtejmë të Adriatikut. Kështu penestët e Thesalisë ishin epirotë nga origjina. Fise të tjera epirote si agrejt dhe apodhotët kanë qenë ekonomikisht dhe politikisht më tepër të' lidhur me shtetet kufitare greke, kryesisht me Etolinë, sesa me Epirin; megjithëkëtë në burimet e shkruara është bërë gjithmonë një dallim i qartë ndërmjet tyre dhe helenëve.

Nga pikëpamja etnike, d.m.th. përsa i përket gjuhës dhe në përgjithësi zakoneve, pjesa më e madhe e Akarnanisë ka pas qenë dikur më afër me Epirin sesa me Greqinë, ndërsa në vazhdim të kohës antike kjo krahinë u helenizua mandej plotësisht. Mesapët e fiset e tjera ilire të Italisë së Jugut më në fund ishin gjithashtu epirotë dhe kishin lidhje gjaku, gjuhe e gjinije me kaonët e bregdetit të Himarës (njëri nga nënfiset e mesapëve vazhdonte të përkujtonte këtë lidhje me fisin e bregdetit të Himarës dhe quhej fisi i kaonëve).

Duke u nisur nga përngjasimet e emrave gjeografikë dhe të personave në të dy brigjet, ka qenë menduar me të drejtë se kjo shpërngulje e pjesshme ilire për në bregun perëndimor të Adriatikut të poshtëm ka qenë kryer nëpër det, nga brigjet e Vlorës dhe të Himarës. Ky supozim gjeti vërtetim nga zbulimet arkeologjike të kryera nga arkeologët tanë në rrethet e afërme të Vlorës, pikërisht në katundin Vajzë.

Shumë sende, që u gjetën në disa varreza në formë tumash, veçanërisht enët prej balte, janë pothuajse krejt njëlloj si poçet e baltës që kanë qenë zbuluar në viset e Italisë së Jugut të banuara nga popullsi ilire. Gjetjet arkeologjike, na ndihmojnë të caktojmë datën e shtegtimit ilir për në brigjet e përtejme të Adriatikut të poshtëm aty nga fillimi i periudhës së hekurit, rreth viteve 1200-1000 p.Kr.

Një valë e dytë shpërnguljesh të fiseve ilire-epirote përtej Adriatikut është vërtetuar nga arkeologët italianë përmes gjetjeve të qeramikës së pikturuar devollite të shek. VIII p.Kr. në gërmimet në Otranto. Këto fise të shkëputura epirote mundën t'i rezistojnë për një kohë të gjatë jo vetëm helenizimit, por edhe presionit asimilues romak. Nga radhët e mesapëve dolën edhe njerëz të shquar si poeti Enni, që shkroi poezitë e para në gjuhën latine.

Edhe ishujt e mëdhenj të detit Jon, në radhë të parë Korkyra (Korfuzi i sotëm), para se të kolonizoheshin nga helenët, d.m.th. para shek. VIII p.Kr., kanë qenë banuar nga ilirët. Burimet historike thonë, se në kohën kur qytetarë të Korintit zbritën në brigjet e Korkyrës, për të themeluar koloninë e tyre të parë dhe më të vjetër në tokat e Epirit, gjetën atje liburnët, emër me të cilin njihet njëri nga fiset më të shquara ilire dhe një nga popujt detarë më të mirë e më të guximshëm të kohës antike.

Ç'gjuhë flisnin banorët e krahinave të Epirit? Ishin këta ilirë apo grekë? Kjo ka qenë një nga pyetjet dhe problemet, që i kanë kushtuar vëmendje e studime të posaçme shumë nga historianët dhe gjuhëtarët me emër të kohëve tona. Që epirotët nuk formonin një popullsi më vete, por hynin në njërin nga të dy grupet etnike të përmendura, për këtë qenë e janë të një mendimi pothuaj të gjithë historianët e gjuhëtarët, që janë marrë me historinë e këtij populli. Nga ana tjetër deri më sot shkencëtarët nuk kanë mundur të gjejnë një gjuhë të përbashkët për sa i përket çështjes, nëse epirotët ishin të një gjuhe e gjaku me ilirët apo me helenët.

Ndërsa shumica e historianëve dhe e gjuhëtarëve, duke u nisur kryesisht nga burimet e shkruara historike të kohës antike, në radhë të parë të vetë autorëve me origjinë greke, pranojnë se banorët e Epirit kishin prejardhje ilire, disa prej tyre edhe këta jo me më pak autoritet, i japin të njëjtave burime kuptimin e kundërt dhe duan t'i nxjerrin epirotët si grekë.

Historiani i famshëm helen Tukididi, që roi e shkroi në shek. V p.Kr., bën një dallim të qartë ndërmjet helenëve dhe fiseve kryesore epirote: kaonëve, thesprotëve, molosëve e athamanëve dhe i quan këto të fundit barbare. Duke qenë se grekët me këtë shprehje kuptonin të gjithë ata popuj që bënin bër-bër (kështu e shpjegojnë gjuhëtarët kuptimin e dikurshëm, etimologjinë e kësaj fjale) dmth. nuk dinin të flisnin greqisht, por kuvendonin në një gjuhë të pakuptueshme për ta, kjo dëshmi e historianit më të madh grek të kohës antike duhet të ishte e mjaftueshme për t'i futur epirotët në radhën e ilirëve, në mos për t'i dalluar 'etnikisht nga helenët.

Mirëpo gjithnjë në kohën antike fjala barbar e ndryshoi kuptimin e dikurshëm dhe u jepej edhe atyre popujve apo fiseve, që ndodheshin në një shkallë të ulët kulture. Pikërisht në këtë kuptimin e dytë mbështeten kundërshtarët e të parëve, duke dashur të shohin tek epirotët fise helene, që kishin mbetur prapa në zhvillimin e tyre ekonomik, shoqëror e kulturor.

Që Tukididi shprehjen barbar në rastin tonë e përdor për të vënë në dukje ndryshimin gjuhësor ndërmjet epirotëve e helenëve dhe nuk e ka fjalën aspak tek prapambetja kulturore, që dallonte krahinat e ndryshme të Greqisë, këtë na e pohon po vetë autori në një vend tjetër të veprës së tij, ku duke iu referuar qytetit epirot Argos thotë fjalë për fjalë: "Ky qytet ishte më i madhi i Amfilokisë dhe banorët më të pasurit. Mbas disa kohësh qytetarët, të shtrënguar nga fatkeqësitë, thirrën të banonin me ta fqinjët e Amfilokisë, ambrakasit1 dhe gjuhën greke, që flasin sot, ata e kanë mësuar prej tyre. Amfilokasit e tjerë janë barbarë".

Një bashkëkohës i Tukididit, gjeografi Efori nga Kama, kur flet për Greqinë, si kufirin më verior të saj shënon Akarnaninë; me fjalë të tjera megjithëse nuk e thotë shprehimisht, edhe ky i konsideron epirotët jogrekë. Një dëshmitar tjetër, që pohon gjithashtu tërthorazi se epirotët nuk ishin grekë është Polibi. Ky historian i shek. II p.Kr., që ishte gjithashtu me prejardhje greke, thotë për etolasit, një popullsi helene që banonte në juglindje të Epirit, në lindje të Akarnanisë, se shumica e tyre nuk ishin grekë.

Historianët e kohës sonë, që mbrojnë pikëpamjen se epirotët ishin helenë, janë përpjekur të hedhin poshtë këtë pohim të Polibit duke thënë, se ky i urrente me të madhe etolasit dhe prandaj nuk mund të jetë i drejtë e ipaanshëm në gjykimin e tij. Në mërinë që ushqente për etolasit, Polibi mund ta ketë tepruar kur thotë se shumica e tyre nuk ishin grekë; megjithëkëtë është fakt i pranuar se nga fiset, që merrnin në atë kohë pjesë në Lidhjen e Etolëve, agrejt e apodotët, nuk ishin grekë, si dhe amfilokët, kanë qenë epirotë.

Në librin mbi jetën e Pirros Plutarku na tregon se në Epir Akili në gjuhën e vendit quhej aspetos. Këtu nuk është fjala për një formë dialektore të emrit të heroit të madh të Trojës, por në kumtimin e historianit grek ne kemi një dëshmi tjetër jo më pak të rëndësishme, që vërteton, se greqishtja e vjetër dhe gjuha që flitej në Epir ishin dy gjuhë krejt të ndryshme, që nuk kishin asgjë të përbasbkët me njëra tjetrën. Për më tepër ka të ngjarë, që aspet të mos jetë emri i vërtetë i Akilit, por një mbiemër, që bën aluzion në njërën nga vetitë më kryesore të heroit të Trojës dhe të ketë lidhje me fjalën shqipe i shpejtë. Dihet se shtëpia mbretërore e molosëve, që u vu më vonë në krye të krejt Epirit, mburrej të kishte për stërgjysh Ajakun, gjyshin e Akilit.

Një dëshmitar tjetër jo më me pak rëndësi është edhe gjeografi grek Straboni, i cili thotë për epirotët se flisnin dy gjuhë. Straboni nuk na thotë, se cilët ishin këto dy gjuhë, megjithë këtë kuptohet lehtë se është fjala për ilirishten e greqishten. Në viset kufitare, ndërmjet dy grupeve etnike është një fenomen i zakonshëm që të fliten dy gjuhë, por që në krejt territorin e Epirit të jenë folur dy gjuhë tregon se në kohën e Strabonit2 helenizimi - e kundërta nuk kishte pse të ndodhte për arsye se epirotët nga pikëpamja e zhvillimit kulturor ndodheshin në një shkallë shumë më të ulët se helenët - nuk ishte kufizuar në viset bregdetare e përreth kolonive, por kishte bërë përparime edhe në drejtim të tokave të brendshme epirote, në radhë të parë, natyrisht, në qytetet. Pikërisht këto qytete ka ndërmend Straboni, kur thotë se epirotët flisnin dy gjuhë.

Më në fund po përmendim edhe një të dhënë të vonë antike, por pa dyshim të nxjerrë nga burime të hershme: shënimin e Stefan Bizantinit, që i quan athamanët ilirë. Ky burim, kujtoj unë, nuk mund të kalohet në heshtje e të mos vlerësohet si argument përforcues i tezës, që po mbrojmë, sidomos po të kemi parasysh se pikërisht nga ky fis malësor epirot na është ruajtur ndonjë fjalë, e cila nuk ka të bëjë aspak me greqishten, por përkundrazi gjen shpjegimin e vet në gjuhën tonë të sotme.

Edhe zakoni i athamanëve për t'iua ngarkuar grave punimet bujqësore përputhet jo vetëm me zakone të përngjashme të ilirëve të tjerë, por ka qenë trashëguar deri në ditët tona edhe nga shumë krahina të vendit tonë, në një formë më të spikatur veçanërisht në krahinat jugore, në treva pra gjeografikisht epirote.

Por ne nuk na mungon edhe një dëshmitar tjetër shumë më i besueshëm, që nuk e ka zakon të flasë një gjuhë me dy kuptime; ky dëshmitar i pagabueshëm është gjuha e popullit, e cila për fat të keq nuk na është ruajtur veçse në shprehjet e saj gjeografike si dhe tek emrat e personave dhe vetëm në tre a katër fjalë.

Kundërshtarët e tezës se epirotët ishin ilirë, janë munduar me të gjitha mjetet të shihnin edhe tek këta emra thjeshtë epirotë ndonjë gjurmë të zbehtë rrënje greke, por këto tentativa kanë dështuar ose kanë mbetur të izoluara dhe prandaj nuk kanë mundur të gjejnë përkrahjen e dëshiruar. Kështu p.sh., nuk kanë asnjë lidhje me gjuhën helene, por vërtetojnë të kundërtën, një pjesë e mirë e emrave gjeografikë dhe të njerëzve, që njohim nga shkrimtarët e kohës antike apo nga mbishkrime të zbuluara në vise të banuara prej epirotëve.

Ndër emrat e personave janë në radhë të parë ata të mbretërve dhe të parisë, të përmendur në dokumentet më të lashta të shek. V e IV p.Kr., që dallohen në mënyrë të theksuar nga emrat grekë: Admeti, Tharypi, Aryba, Oroidi, Sabylinthi etj. Po kështu qëndron puna edhe me një varg emrash të tjerë personash, që i njohim po nga burimet e shkruara dhe mbishkrimet: Mardhyli, Draipi, Dastidi, Sabyroni, Anyla, Matydika etj. Natyrisht nuk kanë të bëjnë me gjuhën e vjetër greke as emrat e fiseve: kaonë, thesprotë, molosë, prasaibë, athamanë etj.; emrat e maleve Tomar, Asnau, Meropi; emrat e lumenjve Aoos, Thyam3, etj.

Që krahas emrave thjesht epirotë dokumentet historike e mbishkrimore na zenë në gojë, nganjëherë bile më me shumicë, edhe të tillë grekë, kjo nuk ka asnjë rëndësi dhe thotë po aq sa thonë edhe emrat tanë të sotëm, të cilët megjithëqë në pjesë më të madhe kanë prejardhje të huaj (arabe, greke etj.) mbahen kryekëput nga njerëz kombësie shqiptare. Përdorimi i gjerë i emrave grekë hyri në Epir (në fillim kryesisht në shtresat sunduese, të cilave u pëlqente të mburreshin me emra të huaj), si pasojë e marrëdhënieve, që u zhvilluan ndërmjet dy popujve fqinjë.

Po në këtë përfundim të shpien edhe studimet arkeologjike, që u kryen vitet e fundit në disa tuma të fushës së Dropullit të Sipërm, që i përkasin periudhës së parë të hekurit. Gjatë gërmimeve dolën në dritë disa poçe balte, që i përngjasin në formë enëve prej balte të zbuluara në vise të tjera të Ilirisë. Sipas gjuhës së arkeologjisë kjo do të thotë se popullsia që banonte asokohe në këtë pjesë të Epirit, kishte të njëjtën origjinë si edhe banorët e krahinës së Matit, ku u gjetën poçe të së njëjtës formë e vjetërsi.

Këtu banonte pra e njëjta popullsi jogreke, për të cilën flasin më vonë burimet e shkruara historike, që përmendëm më sipër.

Për origjinën ilire të popullsisë së Epirit flet më në fund edhe pozita, që zinte femra në shoqërinë epirote; gratë ashtu si tek fiset e tjera ilire, gëzonin edhe në Epir disa të drejta që e vinin pothuajse në një shkallë me mashkullin, siç ishte e drejta e trashëgimisë, dhe arrinin të hipnin deri në fronin mbretëror; dhe kjo nuk ka ngjarë vetëm një herë.

Një trajtim të tillë të femrës nuk e njeh historia e grekëve të vjetër, ku gratë, me përjashtim të hetereve (grave të përdala) mbaheshin të ndrydhura në katër muret e shtëpisë dhe nuk merrnin pjesë as në jetën shoqërore, as në atë kulturore.

Faktet e shumta që numëruam më sipër e që vërtetojnë në mënyrë të qartë se epirotët nuk ishin helenë, por të gjakut e gjuhës ilire, nuk kanë mundur deri më sot t'i hedhin poshtë as edhe t'i shfuqizojnë në mënyrë bindëse partizanët, që mbrojnë pikëpamjen e kundërt. Argumenti kryesor, me të cilin përpiqen të mbrojnë tezën e tyre, mbetet gjithnjë këmbëngulja se me shprehjen "barbar'

Tukididi nuk ka pasur ndërmend të tregojë origjinën johelene të epirotëve, por ndjek një qëllim të vetëm, të vejë në dukje se fiset e Epirit, në krahasim me popullsinë e Greqisë tjetër, ndodheshin në një shkallë shumë më të ulët zhvillimi shoqëror e kulturor.

Jo më shumë bindës është edhe pretendimi i këtyre dijetarëve se dëshmia e sipërpërmendur e Polibit nuk u dashka marrë parasysh, për arsye se ky historian grek ushqente një urrejtje të madhe për etolasit dhe prandaj nuk dashka të drejtën.

Argumentet e tjera, që paraqiten për të mbajtur në këmbë tezën se epirotët ishin grekë e jo ilirë, janë edhe më pak bindëse, prandaj as që e vlen barra t'i analizojmë këtu edhe një herë një për një. Një ndër këto argumente, që nuk kanë gjetur miratim të përgjithshëm nga ana e gjuhëtarëve, është dialekti i përdorur në dokumentet e shkruara të zbuluara në tokat epirote, të cilën këta dijetarë e konsiderojnë një dialekt helen më vete, që paska qenë folur gjoja në krahinat veriperëndimore të Greqisë4.

Në të vërtetë gjuha e përdorur në mbishkrimet epirote nuk ka asnjë dallim të veçantë nga ajo e Dyrrahut (Durrësit), Apolonisë, Buthrotit (Butrintit), Korkyrës (Korfuzit) dhe Ambrakisë, të cilat, sikurse dihet, kanë qenë koloni të themeluara nga Korinti. Si të tilla ato kanë folur dhe shkruar në gjuhën e qytetit mëmë, pra në dialektin dorik. Duke qenë se një pjesë e kolonive të sipërpërmendura ishin vendosur në bregdetin e Epirit, ishte e natyrshme, që pikërisht dialekti dorik të përhapej si gjuhë zyrtare edhe në Epir.

Do të pyeste ndokush me të drejtë se përse vallë, kur epirotët paskëshin qenë ilirë, dokumentet e tyre të shkruara, të skalitura mbi gur apo pllaka metalike, janë hartuar atëherë në gjuhë greke dhe shumica dërrmuese e emrave të personave, që lexojmë në këto mbishkrime janë emra thjesht grekë?

Dihet nga të gjithë se jo vetëm ilirët, por edhe popujt e tjerë jogrekë të Ballkanit, thrakët, maqedonët e dakët, nuk kanë pasur një shkrim të tyre dhe as që e kanë lëvruar gjuhën e tyre me ndonjë alfabet tjetër të huaj. Në marrëdhëniet e tyre zyrtare dhe në ato të pakta dokumenteve të shkruara, që na kanë lënë, këta popuj ishin të detyruar të përdornin vetëm gjuhën greke dhe më vonë atë romake.

Mbretërit ilirë Monuni, Mytili, Genthi dhe Balla, ashtu si mbretët epirotë Aleksandër Molosi dhe Pirroja përdornin mbi monedhat e prera prej tyre greqishten e vjetër dhe e quajnë veten mbi këto monedha "basileus" (fjala greke për mbret). Po ashtu edhe monedhat e fisit ilir të daorsëve, që banonte në Hercegovinën Jugore, nuk dallojnë për sa i përket, shkrimit greqisht, që mbajnë përsipër, nga ato të fisit epirot të moloseve. Megjithatë asnjërit nuk i ka shkuar ndërmend deri më sot të quaj grekë as fisin e daorsëve, as dhe mbretërit ilirë, që përmendëm sipër.

E njëjta gjë ndodh pothuajse edhe me emrat e personave. Marrëdhëniet gjithnjë më të ngushta ekonomike e politike të vendosura në vazhdim të kohës antike ndërmjet Epirit e botës greke, e cila ishte shumë më përpara përsa i përket zhvillimit shoqëror e kulturor, sollën me vete, që emrat me origjinë greke të fitojnë gjithnjë e më tepër tokë në dëm të emrave vendas. Ishin mbretërit, shtresat sunduese e tregtarët ata që përqafuan të parët këtë gjuhë dhe emrat e huaj. Tek molosët, sikurse do të shohim më poshtë, gjuha e kultura greke filloi të hyjë qysh në shek. V p.Kr., tek thesprotët edhe më
parë.

Nga sa u tha më sipër del pra se përdorimi i gjuhës dhe i emrave grekë nuk thotë asnjë dhe prandaj nuk mund të përdoret si argument për të vërtetuar etnicitetin grek të epirotëve.

Burimet antike flasin edhe për një popullsi masive greke, që banonte brenda tokave të Epirit. Ne nuk kemi asnjë arsye të vëmë në dyshim këtë dëshmi, që e kanë përforcuar edhe gërmimet e studimet arkeologjike. Përveç-kolonistëve helenë të vendosur në disa pika të bregdetit të Epirit, ndër të cilat qytetet e Ambrakisë dhe të Butrintit zinin vendin e parë, kishte një popullsi të dendur greke edhe në fushën e Janinës (fusha antike e Helopisë), përreth faltores së famshme të Dodonës. Kjo popullsi e shkëputur greke ka qenë vendosur këtu qysh në kohëra shumë të lashta, qysh në kohën para Homerit.

Gjatë gjithë kohës antike këto koloni dhe popullsia helene përreth Dodonës jo vetëm që nuk u shkrinë me epirotët, përkundrazi ato u bënë qendra prej nga u përhap helenizimi dhe mbi disa vise të jugut deri atëherë me popullsi thjeshtë ilire.

Si përmbledhje mund të thuhet pra, me plot bindje, se epirotët jo vetëm nuk kishin prejardhje greke, por as procesi i helenizimit të tyre nuk shkoi tek ata kurrë aq larg dhe u kufizua kryesisht në përdorimin e gjuhës greke në dokumentët mbishkrimore, si dhe në pasurimin e kulturës vendase me elemente të kulturës më të përparuar greke. Një përjashtim bëjnë në këtë mes krahinat përreth kolonive helene të bregdetit, fushës së Helopisë dhe viset kufitare me krahinat e Greqisë së Veriut, të cilat veç kulturës morën me kohë edhe gjuhën greke......


1. Ambrakia ishte një qytet i bregdetit të Epirit, i banuar nga kolonistë helenë me prejardhje nga Korinti.
2. Straboni ka jetuar e shkruar në kohën e Augustit, d.m.th. në fillimin e erës sonë.
3. Lumi Thyam nga i cili rrjedh emri i sotëm çam, Çamëri, kalonte pikërisht nëpërmes krahinës antike të Thesprotisë dhe i përgjigjet lumit të sotëm Kallam të Çamërisë.
4.Termi greqishtja veriperëndimore është një shprehi gjeografike, me të cilën kuptohej kryesisht Epiri. Shprehja në fjalë u krijua dhe u përdor nga dijetarët, që mbronin tezën se Epiri ishte pjesë e Greqisë.

Hasan Ceka, "Në kërkim të historisë ilire".

[Zeus10]

Po, eshte shkruar prej Plinit, ky eshte teksti ne anglisht:
Libri 3 kap.26 par23
(23.) At Lissum begins the province of Macedonia , the nations of the Parthini , and behind them the Dassaretæ . The mountains of Candavia are seventy-eight miles from Dyrrhachium. On the coast lies Denda, a town with the rights of Roman citizens, the colony of Epidamnum , which, on account of its inauspicious name, was by the Romans called Dyrrhachium, the river Aöus , by' some called Æas, and Apollonia , formerly a colony of the Corinthians, at a distance of four miles from the sea, in the vicinity of which the celebrated Nymphæum is inhabited by the barbarous Amantes and Buliones. Upon the coast too is the town of Oricum , founded by the Colchians. At this spot begins Epirus, with the Acroceraunian mountains, by which we have previously mentioned this Gulf of Europe as bounded. Oricum is distant from the Promontory of Salentinum in Italy eighty miles.

kurse kjo ne latinisht dhe italisht:
kliko : KETU

[Zeus10]

Lodovico Domenichi, écrivain italien, né à Piacenza en 1515, mort à Pise le 29 août 1564. Il est l'auteur de nombreux plagiats

Ky eshte perkthyesi Italian qe ka jetuar 1515-1564, i cili ne menyre spontane e ka perkthyer Epiri=Albania, pa ndonje inkurajim nga "propaganda" shqiptare, sic mundohen te justifikohen greket e sotem per faktet qe ne ofrojme.