Vajzat nga Shqipëria gjejnë “fatin”në fshatrat serbe. Rënia e ndjeshme e lindjeve nëpër fshatrat e Rashkës në Serbi po “shërohet” me ndihmën e vajzave shqiptare. Martesa të tilla dëshmojnë se interesi etnik nuk shikohet, kur është në pyetje interesi ekonomik.
Pesëdhjetë djem nga komuna e Sjenicës dhe e Pazarit të Ri ne Serbinë Veriore,për një vit kanë sjellë nuse nga rrethinat e Shkodrës. Vajzat e Shqipërisë kanë arritur edhe në Beograd. Disa prej dhëndurëve të shqiptarëve janë policë, inspektorë, ose punëtorë. Kur nuset arrijnë në kryeqytetin serb, ndërrojnë emrin dhe nuk duan të deklarohen nga janë.
A janë nisur djemtë e fshatit rrëzë Golisë dhe Jadovikut dhe nga Peshteri gjurmëve të car Dushanit serb, që për nuse të shkojnë, siç shkruan gazeta “Politika” e Beogradit, deri në “shtetet latine”. Pesëdhjetë djem nga komuna e Sjenicës dhe e Pazarit të Ri në Serbinë Veriore, për pak më shumë se një vit, i kanë sjellë nuset e veta nga Shqipëria, kryesisht nga rrethina e Shkodrës. Disa i takojnë grupmoshës së djemve të rinj, e disa, siç e pranojnë vetë, janë afër kufirit të rrezikshëm që të mbeten përgjithmonë beqarë. Në fund të vitit që sapo lamë pas, janë mbledhur rreth 40 çifte bashkëshortore nga martesat e përziera shqiptaro-serbe në fshatin Bugjevë në Peshter me ftesën e organizatës humanitare siç e quajnë ata, “Rashka e vjetër”.
Rrëfimet e shumicës së dhëndurëve edhe pse janë të ndryshme, megjithatë e kanë një ngjashmëri. Për ata që rininë e kanë kaluar nëpër kafene dhe fabrika nëpër Shumadi prej nga janë kthyer për shkak të tranzicionit, vajza në Peshter nuk kanë mbetur, po edhe nëse gjendet ndonjë ndokund, ato nuk duan të martohen me fshatarët e Rashkës. Prindërit e tyre të rraskapitur ose të moshuar kanë vetëm një dëshirë: të shohin nipër me nëna shqiptare. Për më shumë se tri dekada, familja Matiq, në fshatin Buxhevë të veriut të Serbisë nuk i ishte gëzuar lindjes së ndonjë trashgimtari. Mirëpo, vitin e kaluar në këtë shtëpi kishte hyrë Vera, nusja nga rrethi i Pukës. Pa u mbushur viti, kishte lindur Milosh Matiqi, trashëgimtari i parë pas shumë kohësh i Matiqëve. Babai, Vujadini, është pakëz më i vjetër se një baba mesatar, por është njësoj i lumtur për fëmijën e tij. Vera, e cila fatin e jetës e ka gjetur në fshatin serb, është e qeshur dhe e gëzuar prej natyre, tërë fshati e lavdëron. Për të thuhet se është e vyeshme (nikoqire), dhe që i di të gjitha punët e shtëpisë, dhe të bagëtive në fushë. “Vjehrra më do si vajzën e vet”, thotë Vera duke përkundur djepin për të vënë në gjumë Miloshin.
Fshati Buxhevë, është një nga fshatrat e Serbisë që ka mbetur pothuajse bosh. Të rinjtë ikin. Pleqtë rrinë duke pritur fundin të qetë dhe të ngadalshëm. Mirëpo, në dy-tri vitet e fundit, gjërat kanë nisur të ndryshojnë në disa prej fshatrave. Ata pak beqarë, kryesisht burra që u ka kaluar mosha mesatare e martesës, fatin e martesës e gjejnë në Shqipëri. Nuk është i vogël numri i nuseve nga Shqipëria që kanë vendosur të kalojnë jetën në fshatrat gati të braktisura serbe. Vera nga Puka, gruaja e Vujadin Matiqit dhe nëna e Miloshit, është vetëm njëra nga shumë nuset shqiptare në Serbi.
Foshnjën e porsalindur janë duke e pritur edhe Vukoman Maslaku nga fshati Cërsko dhe Bardha e tij. Bashkëshorten Bardha, ai e quan Boki, por shpjegon se emri i saj mund të përkthehet si “Snezhana”.
Radisha Saviq nga Sopoqani gjashtë vjet ka jetuar me të atin plak dhe siç thotë vetë, qëkur është martuar me Pranverën, çdo gjë është më ndryshe. Stanisha Janiqieviq dhe Grado Radosavleviq nga fshati Zhunjeviq i Pazarit të Ri, i kanë mbushur të 40-tat dhe tani janë martuar me bashkëshorte nga Shqipëria.
Në fshatin e Tutinit Dobrinje, Sërgjan Popoviqi ka sjellë Linditën, kurse para dhjetë ditësh si dhëndër shqiptar është regjisturar edhe Mirosllav Saviqi i martuar me Lizën.
“Siç thuhet, kur martohesh e humb lirinë, kurse ne jemi liruar nga punët e grave, nga mjelja e lopëve, gatimi i bukës dhe larja e rrobave, që kur jemi bërë dhëndurë shqiptarë”, thonë Sërgjani dhe Mirosllavi.
Mirosllav Mërleshi nga Osaonica ka sjellë në shtëpi Gofilen. Para pak kohe në fshatin fqinj Guberev ka ardhur edhe motra e saj Lumja. Është martuar me Radisav Miliqeviqin. Në shtëpi, në Shqipëri, ato thonë se kanë edhe katër motra, e ndoshta edhe ato do të kenë fatin të martohen këndej.
Rafail Vukashinoviq jeton në qendër të Pazarit të Ri. Ai para pak kohe është martuar me Angjelën, e cila siç thuhet e ka vijuar rrugën e motrës së vet Mirelës, e martuar me Nebojsha Vasoviqin nga Shtitari. Angjela pret që sapo të rritet edhe motra më e vogël, ndoshta edhe ajo do të vijë këtej. “Me rëndësi është të martohen djemtë, të lindin fëmijë, dhe të të mos mbyllen shtëpitë”, thotë plaka Stanica Rakoqeviq nga Buxheva, kurse mësuesja Zorica Novçiq thotë se kunati dhe kunata e saj Lulja janë duke pritur foshnjen. “Është dëm që këta djem nuk janë martuar më herët, sepse do të kishte më shumë fëmijë në Buxhjevë dhe shkolla nuk do të mbyllej, mirëpo mësuesja Zorica nuk ka thënë me këtë rast se ndoshta së shpejti do të nevojitet edhe ndonjë mësues i gjuhës shiqpe, kush e di!
“Kemi ardhur që t’u urojmë fat të porsamartuarëve” ka thënë kryetari i Organizatës “Stara Rashka”, Vojin Vuçiqeviq. Çdo çifti bashkëshortësh ai i ka dhuruar nga 500 euro në zarfë “që të hollat t’i ruajnë për fëmijë”. Monaku i Sjenicës Mirosllav Vraniqi tanimë i ka kurorëzuar disa çifte, siç thotë me pëlqimin e prindërve të nuseve. Nuset edhe pse janë nga Shqipëria janë të krishtera. Përveç stolive, dhëndri kur shkon të kërkojë dorën e nuses, duhet të blejë unazën, byzylukun, por patjetër edhe orën e artë me kryq të artë.
PRINDËRIT E VAJZAVE TË SHQIPËRISË ZAKONISHT VIJNË “TË SHIKOJNË” SE KU PO I JAPIN VAJZAT
Siç shkruan gazeta “Politika”e Beograditpër ta me rëndësi është që vajzat t’i martojnë me njerëz të ndershëm dhe me të krishterë. Nuset e Shqipërisë në Serbi arrijnë përmes shtigjeve tanimë të rrahura të cilat i dinë ata që e kanë kaluar këtë rrugë. Vajzat e Shqipërisë kanë arritur edhe në Beograd. Disa prej dhëndurëve të shqiptareve janë policë, inspektorë ose punëtorë. Shumica e këtyre nuseve sapo arrijnë në kryeqytetin serb ndërrojnë emrin dhe nuk duan të deklarohen nga janë. Numri i atyre që kanë arritur në Beograd është ende i vogël në krahasim me nuset e Rashkës.
MARTESAT E PËRZIERA EDHE NË KOHËN E “VËLLAZËRIM BASHKIMIT”
Edhe më përpara ka pasur martesa të përziera, por atëherë kryesisht djemtë shqiptarë janë martuar me vajzat serbe. Anton Çeta ka qenë i martuar me një serbe (i biri Lazari, jeton në Beograd), po ashtu Mark Krasniqi (e bija Drita, jeton ne Beograd), Hasan Kaleshi (dy djem, Eroli dhe Damiri), Hilmi Thaçi (e bija Valbona), aktori Bekim Fehmiu (dy djem, Uliksi dhe Hedoni, jetojnë në Amerikë). Edhe i ndjeri Faruk Begolli ka qenë i martuar me një serbe, piktori Matej Rodiqi (i biri Kola), Adem Bllaca, ndihmësdrejtor i Bibliotekës Popullore të Beogradit (në fund të viteve të 70-ta ka kaluar në Prishtinë) etj. Motra e historianit Dimitrije Bogdanoviqit, autorit të “Librit për Kosovën”, ka qenë e martuar me Martin Camajn, emigrant nga Shqipëria, shkrimtar, ka studiuar sllavistikë në Beograd dhe me të cilin emigroi në Itali në vitin 1956, i urdhëruar që ta braktisë Jugosllavinë. (Kanë jetuar në Mynih, ku Camaj ka qenë profesor i gjuhës shqipe në universitet. Çifti u nda në fund të viteve 70-të).
Diplomati Elhami Nimani ka qenë i martuar Sonjën, të bijën e mitropolitit të Sremit dhe Karlovcit Rajiçin, e cila ka shkuar në Kosovë në vitin 1945 me divizionin e 46-te LNÇ në repartin e Agitropit. Disa politikanë shqiptarë, të cilët kanë jetuar në Beograd, kanë qenë të martuar me serbe si Ali Shukria me Dushankën, (dy djem Zeqirin dhe Luanin), Sinan Hasani me Stanen (dy fëmijë Ilirin dhe Dijanën), Kol Shiroka (Lekën dhe Jugosllavën), Alush Gashi me Lejlën (tre djem Agimin, Skënderin dhe Fatmirin), diplomati Mesud Besniku me Momirën (vajzën Meritën e cila vdiq në moshën 17-vjeçare), Halil Fejzullahu me Danicën, (vajzën Kaqushen (Jashari), politikane e njohur, si dhe djemtë Korabin, i ndarë nga jeta dhe Petriti hendbollist në ekipin e “Crvena Zvezdës” së Beogradit. etj. Nje numër shumë i vogël i martesave është bërë midis shqiptareve dhe serbëve. Një nga rastet e rralla është ai i Eleonorës, e bija e politikanit Mehmet Hoxha dhe Boshko Jovanoviqit (kanë dy djem). Së fundi ka pak më shumë raste ku edhe vajzat shqiptare të Beogradit po lidhin martesa me djemtë serbë.
SHKAKU I MIGRIMEVE
Këtë dukuri të martesave ndërmjet djemve serbë dhe vajzave shqiptare, profesori i Sociologjisë së Migrimeve në Universitetin e Prishtinës, Anton Berisha, e shpjegon me faktin se pas viteve ‘90-të, djemtë e fshatrave në veri të Shqipërisë kanë emigruar, kurse vajzat në mungesë të një bashkëshorti të nacionalitetit të vet, fatin e jetës janë detyruar ta kërkojnë jashtë kufijve të shtetit të tyre. Sipas socilogut Berisha, kushtet e njëjta ekonomike dhe sociale në të dyja anët e kufirit, kanë ndikuar që me shumë lehtësi vajzat shqiptare të shkrihen në kulturën e fshatrave serbe. “Këto migrime kanë shkaktuar një pabarazi gjinore në kuptimin e mangësisë së djemve në krahasim me numrin e femrave, të cilat nuk kanë parë ndonjë perspektive për martesë”, është shprehur ai.
Berisha thotë se martesa të tilla dëshmojnë që interesi etnik nuk është më në plan të parë kur vihet në pikëpyetje interesi ekonomik dhe interesa të tjera për të përmbushur nevojat personale. “Pjesët veriore të Shqipërisë, nuk kanë pasur përvojë të keqe, dhe janë farë pak të informuar për luftrat që kanë ndodhur mes shqiptarëve dhe serbëve”, shpjegon Berisha, për mënyrën e lehtë të martesave në të dyja anët e kufirit. Sipas tij, ambjenti i njëjtë, kushtet ekonomike dhe mentaliteti kanë krijuar rrethana për lidhje martesore ndërmjet vajzave shqiptare dhe djemve serbë. Shkak kryesor për gjithë këto martesa është largimi i meshkujve, burrave nga malësia e Shqipërisë në vende të tjera ku ka pasur pabarazi gjinore dhe janë krijuar kushte që femrat në pamundësi që të gjenin fatin tek bashkëkombasit e tyre, e kanë gjetur në vendet fqinje.
Shkruan: Bashkim Shala
"" Gazeta “SHEKULLI ""
