Ndalimi i filmave të prodhuar gjatë komunizmit, ëshë bërë ndër debatet më të mëdha në rrjetet sociale. Cili është opinioni juaj mbi prodhimet e kinematografisë së komunizmit në ekranet televizive shqiptare, a duhen lejuar ato? Votoni më sipër!Kreu i Institutit të Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit, Agron Tufa ka kërkuar të ndalohet transmetimi i filmave të komunizmit në ekranet shqiptare. Pas tij edhe Erald Kapri, anëtar i Këshillit të Ankesave në Autoritetin e Mediave Audiovizive (AMA), njëherazi edhe pjesë e zyrës së shtypit të Partisë Demokratike, ka kërkuar të njejtën gjë. Ku ka njoftuar se do të filloj procedurat në AMA për të ndërmarrë këtë gjë.
Ja disa nga debatet për këtë temë:
Agron Tufa, ja pse duhen ndaluar filmat e komunizmit
Shkrimtari Agron Tufa, njëherësh drejtor i Institutit të Studimit të Krimeve të Komunizmit, ka propozuar kufizim të shfaqjes së filmave të realizuar gjatë viteve të diktaturës, si dhe propozon ngritjen e një komisioni ekspertësh për të vlerësuar e seleksionuar filmat, gjë e cila ka shkaktuar shumë debate.
"Ç'rol edukativ mund të përmbushin filmat propagandistikë që nxitin urrejtjen midis shqiptarëve, që ushtrojnë gjenocid me luftën e klasave, fenë e besimet fetare, penat e poetët më të rëndësishëm të periudhës së Paraluftës së Dytë Botërore, që shpikin sabotatorë dhe u bëjnë jehonë gjyqeve të partisë, që shajnë e anatemojnë borgjezinë, Europën e SHBA?!", ka thënë Tufa për "Panorama".
Sipas shkrimtarit, filmat nuk mund të zhduken, por ata do të jenë pjesë e arkivave dhe objekte studimi dhe se filmat e seleksionuar sipas shkallës së ideologjisë që mbartin, të transmetohen në një orar të vonë, duke u paraprirë këtyre filmave me një bisedë 5- minutëshe.
"Një Komision me përbërje sa më demokratike mund t'i merrte në shqyrtim filmat dhe dokumentarët e kohës së komunizmit, duke i kundruar ata nga aspekti i propagandës dhe dëmit që mund të shkaktojnë.
Filmat nuk zhduken. Ata mbeten në arkiva, janë të hapur për studime. Por të mos ketë transmetim free 24 orë, siç po ndodh, në më shumë se 30 kanale", tha Tufa.
Ky debat i hapur nga Tufa, por edhe përplasja me shkrimtaren Diana Çuli, një nga ekspertet e poezive të poetit të pushkatuar Genc Leka, e ka bërë atë objekt fyerjesh dhe kërcënimesh, për të cilat ai ka bërë edhe denoncim në Polici.
"Kam denoncuar kërcënimin në polici, sipas të drejtës qytetare"- thotë ai. E duke parë përmasat që ka marrë debati i hapur prej tij dhe keqkuptimet e rastit, Agron Tufa sqaron idenë e tij mbi filmat e socrealizmit. /albeu.com/
Shkrimtari Agron Tufa, njëherësh drejtor i Institutit të Studimit të Krimeve të Komunizmit, ka propozuar kufizim të shfaqjes së filmave të realizuar gjatë viteve të diktaturës, si dhe propozon ngritjen e një komisioni ekspertësh për të vlerësuar e seleksionuar filmat, gjë e cila ka shkaktuar shumë debate.
"Ç'rol edukativ mund të përmbushin filmat propagandistikë që nxitin urrejtjen midis shqiptarëve, që ushtrojnë gjenocid me luftën e klasave, fenë e besimet fetare, penat e poetët më të rëndësishëm të periudhës së Paraluftës së Dytë Botërore, që shpikin sabotatorë dhe u bëjnë jehonë gjyqeve të partisë, që shajnë e anatemojnë borgjezinë, Europën e SHBA?!", ka thënë Tufa për "Panorama".
Sipas shkrimtarit, filmat nuk mund të zhduken, por ata do të jenë pjesë e arkivave dhe objekte studimi dhe se filmat e seleksionuar sipas shkallës së ideologjisë që mbartin, të transmetohen në një orar të vonë, duke u paraprirë këtyre filmave me një bisedë 5- minutëshe.
"Një Komision me përbërje sa më demokratike mund t'i merrte në shqyrtim filmat dhe dokumentarët e kohës së komunizmit, duke i kundruar ata nga aspekti i propagandës dhe dëmit që mund të shkaktojnë.
Filmat nuk zhduken. Ata mbeten në arkiva, janë të hapur për studime. Por të mos ketë transmetim free 24 orë, siç po ndodh, në më shumë se 30 kanale", tha Tufa.
Ky debat i hapur nga Tufa, por edhe përplasja me shkrimtaren Diana Çuli, një nga ekspertet e poezive të poetit të pushkatuar Genc Leka, e ka bërë atë objekt fyerjesh dhe kërcënimesh, për të cilat ai ka bërë edhe denoncim në Polici.
"Kam denoncuar kërcënimin në polici, sipas të drejtës qytetare"- thotë ai. E duke parë përmasat që ka marrë debati i hapur prej tij dhe keqkuptimet e rastit, Agron Tufa sqaron idenë e tij mbi filmat e socrealizmit. /albeu.com/
Regjizori Shanaj: Deklarata infantile e mediokre
Intervista e plotë:
-Z. Shanaj, këto ditë është hapur një debat në lidhje me ndalimin e filmave që janë prodhuar përpara viteve ’90…
Bëni një sondazh për këtë temë dhe do shikoni se mbi 90 për qind janë pro filmave dhe që i duan shumë ata. Kështu që minoranca e cila ka hedhur idenë e di që është një shashkë për sigurim projektesh e fondesh. Mes tyre ka pasur shumë të paditur. Përgjigje të shkëlqyer ka dhënë Dom Gjergj Meta , ku thotë se :“Tragjedia është te ata persona që mbrojnë me fanatizëm ligësinë që gjendej brenda atyre filmave, ideologjinë poshtëruese dhe manipuluese të masave. Fjala censurë nuk ka vetëm një kuptim. Ka rrafshe semantike të shumëfishta. Censura, sa është e rrezikshme për lirinë e një populli, aq është e rëndësishme në ruajtjen e disa parametrave. Prandaj që do të isha i kujdesshëm ta përdorja vend e pa vend, e sidomos me inat dhe urrejtje, pasi mund të kthehet në bumerang. Në komunizëm, censura u përdor në mënyrë kriminale, dëmtuese e shëmtuese. Censura ishte fytyra e shëmtuar e sistemit komunist. Ne sot duhet të jemi të kujdesshëm. Liria është e çmuar e nuk fitohet e as nuk jepet me inat apo zemërim”. Jam dakord me këtë shpjegim të Dom Gjergjit.
-Ju personalisht keni punuar në atë periudhë, do ju vinte keq që puna juaj të mos shfaqej apo mw keq, tw zhdukej?
Kush do ta zhdukë? Nuk mundet në sistem demokratik të krijohet një censurw e re. Nuk ndodh kurrën e kurrës. Janë ide infantile mediokre ultrareaksionare. Nuk ka njerëz që mund ta bëjnë këtë gjë. Shoqëria shqiptare e flaku censurën dhe diktaturën në vitin 1991. Ndërsa veprat kanë gjykatës vetëm kohën. Koha përzgjedh nivelet dhe mediokritetin. Tashmë kjo gjë është arritur, çdo shashkë kthehet në bumerang.
-Sa nën presion keni qenë ju apo kolegët tuaj në realizimin e filmave?
Çdokush e di çdo të thotë të krijosh në sisteme të mungesës së shprehjes e të alternativës së mendimit. Gjithë lindja ishte nën sistemin komunist me një ideologji. Pikërisht për mungesë të shprehjes dhe të ekonomisë së centralizuar, humbi ai sistem. Ishte Shtet me një Parti dhe çdo gjë bëhej sipas diktatit të Partisë-Shtet. Arti dhe kultura pati një hov dhe zhvillim shumë të madh, edhe pse nën kontrollin e rreptë të Partishmërisë.
-Ju thoni se çdo gjë bëhej nën diktatin e partisë, por sa cilësor ka qenë ky art, si e vlerësoni sot, pas kaq vitesh?
Vetë koha që i ka rezistuar tregon cilësinë. Unë personalisht nuk retushoj asgjë nga krijimtaria ime pasi filmi është histori dhe kush retushon historinë bëhet lehtësisht i nënshtruar. Unë nuk pajtohem me nënshtrimin.
-Po kërkesën për transmetimin e disa prej filmave me sqarim paraprak, si e gjykoni ?
Idiotësi. Veprat e artit kanë të drejtën e lirisë së komunikimit. Shpjegimi fyen inteligjencën e shikuesit. Nuk ka probleme Shqipëria, aq më tepër 1,5 milionë në emigracion, përse të sqarohen se mos përhapin komunizmin në SHBA, në Gjermani apo në Angli ku jetojnë?! Çdo ide imponuese, gjoja sqaruese mbi shikuesit, është “diktat” i shëmtuar. Ato vepra që kanë probleme janë skualifikuar nga koha.
-I konsideroni ata që shprehen për ndalimin e filmave si njerëz që nuk janë shkëputur nga diktatura…?
Jo, është e drejta e tyre të shprehen, por ndoshta janë të vonuar. Me sa duket më 1990 nuk kanë mundur dot, ndërsa ne jo vetëm mundëm më 1990, por u bëmë zëdhënës të vrasjes së frikës se diktaturës.
-Ju keni punuar me shumë filma. Mund të na tregoni një nga ato historitë ku ka ndërhyrë “Partia”?
Në çdo vepër krijuese ishte mekanizmi i kontrollit, që nga miratimi i skenarit, kontrolli i shfaqjes së filmit, komisionet e ndryshme sipas hierarkisë. Filmi shfaqej pas aprovimit të fundit që vinte nga Blloku. Kjo për Kinostudion, ndërsa neve në TVSh vinin kontrolluesit si për çdo gjë nga Komiteti Qendror i Partisë. Nuk duhet harruar autocensura. Pasi çdo krijues e dinte vijën e kuqe.
-Z. Shanaj, a ndiheni krenar sot për punën që keni bërë dhe a e ndjeni se duhet t’i kërkoni falje dikujt?
Krenarinë ma shton publiku në çdo hap të jetës. Kush ma njeh krijimtarinë, vetëm më respekton. Unë çdo ditë marrë sadisfaksion nga njerëzit dhe vazhdoj të punoj me përkushtim dhe dashuri. Falje? Nuk kam kujt t’i kërkoj falje!
Në sistemin demokratik janë të shenjta alternativat e mendimit, konkurrenca e prodhimit dhe barazia ligjore. I besoj krijimtarisë që nuk ka nënshtrim, por që mbetet e lirë dhe befasuese. Rëndësi ka të këtë prodhimtari në ditët e sotme për në ekranin shqiptar dhe homazh të përjetshëm atyre që startuan filmin në Shqipëri. Të gjithë ne që lëvruam ekranin, e emancipuam shoqërinë shqiptare aq sa mundëm më shumë se në çdo fushë tjetër. Ndaj, artistët në atë kohë përgjoheshin më shumë se çdo kush tjetër.
-Çfarë do të mbani mend nga ajo kohë, z. Shanaj, nga krijimtaria përpara viteve ‘90?
Si çdo njeri që mban mend jetën e tij, me të bukurat dhe dhimbjet e veta. Nga krijimtaria mbaj mend shumë episode krijuese me figurat më të shquara të kinemasë shqiptare. Kam pasur fatin të punoj me të gjithë artistet e mëdhenj pa përjashtim, ose si partner i tyre, ose si aktor i tyre ose ata si aktorë në filmat e mi. Duke filluar nga Sandër Prosi, Kadri Roshi, Rikard Ljarja, Bujar Lako e Kastriot Caushi apo Vangjush Furxhi, Agim Qiriaqi e Pandi Raidhi, Elvira Diamanti , Arben Imami , Niko Kanxheri, Ndrek Luca etj, me regjisorët Viktor Gjika, Dhimitër Anagnosti, Gëzim Erebara, Piro Milkani, Piro Mani, Saimir Kumbaro etj, e deri me kamerat e Ilia Terpinit, Pali Kuke etj. Kompozitorët Kujtim Laro, Limos Dizdari, Hajg Zaharian, Aleksander Lalo etj. /MAPO/
Intervista e plotë:
-Z. Shanaj, këto ditë është hapur një debat në lidhje me ndalimin e filmave që janë prodhuar përpara viteve ’90…
Bëni një sondazh për këtë temë dhe do shikoni se mbi 90 për qind janë pro filmave dhe që i duan shumë ata. Kështu që minoranca e cila ka hedhur idenë e di që është një shashkë për sigurim projektesh e fondesh. Mes tyre ka pasur shumë të paditur. Përgjigje të shkëlqyer ka dhënë Dom Gjergj Meta , ku thotë se :“Tragjedia është te ata persona që mbrojnë me fanatizëm ligësinë që gjendej brenda atyre filmave, ideologjinë poshtëruese dhe manipuluese të masave. Fjala censurë nuk ka vetëm një kuptim. Ka rrafshe semantike të shumëfishta. Censura, sa është e rrezikshme për lirinë e një populli, aq është e rëndësishme në ruajtjen e disa parametrave. Prandaj që do të isha i kujdesshëm ta përdorja vend e pa vend, e sidomos me inat dhe urrejtje, pasi mund të kthehet në bumerang. Në komunizëm, censura u përdor në mënyrë kriminale, dëmtuese e shëmtuese. Censura ishte fytyra e shëmtuar e sistemit komunist. Ne sot duhet të jemi të kujdesshëm. Liria është e çmuar e nuk fitohet e as nuk jepet me inat apo zemërim”. Jam dakord me këtë shpjegim të Dom Gjergjit.
-Ju personalisht keni punuar në atë periudhë, do ju vinte keq që puna juaj të mos shfaqej apo mw keq, tw zhdukej?
Kush do ta zhdukë? Nuk mundet në sistem demokratik të krijohet një censurw e re. Nuk ndodh kurrën e kurrës. Janë ide infantile mediokre ultrareaksionare. Nuk ka njerëz që mund ta bëjnë këtë gjë. Shoqëria shqiptare e flaku censurën dhe diktaturën në vitin 1991. Ndërsa veprat kanë gjykatës vetëm kohën. Koha përzgjedh nivelet dhe mediokritetin. Tashmë kjo gjë është arritur, çdo shashkë kthehet në bumerang.
-Sa nën presion keni qenë ju apo kolegët tuaj në realizimin e filmave?
Çdokush e di çdo të thotë të krijosh në sisteme të mungesës së shprehjes e të alternativës së mendimit. Gjithë lindja ishte nën sistemin komunist me një ideologji. Pikërisht për mungesë të shprehjes dhe të ekonomisë së centralizuar, humbi ai sistem. Ishte Shtet me një Parti dhe çdo gjë bëhej sipas diktatit të Partisë-Shtet. Arti dhe kultura pati një hov dhe zhvillim shumë të madh, edhe pse nën kontrollin e rreptë të Partishmërisë.
-Ju thoni se çdo gjë bëhej nën diktatin e partisë, por sa cilësor ka qenë ky art, si e vlerësoni sot, pas kaq vitesh?
Vetë koha që i ka rezistuar tregon cilësinë. Unë personalisht nuk retushoj asgjë nga krijimtaria ime pasi filmi është histori dhe kush retushon historinë bëhet lehtësisht i nënshtruar. Unë nuk pajtohem me nënshtrimin.
-Po kërkesën për transmetimin e disa prej filmave me sqarim paraprak, si e gjykoni ?
Idiotësi. Veprat e artit kanë të drejtën e lirisë së komunikimit. Shpjegimi fyen inteligjencën e shikuesit. Nuk ka probleme Shqipëria, aq më tepër 1,5 milionë në emigracion, përse të sqarohen se mos përhapin komunizmin në SHBA, në Gjermani apo në Angli ku jetojnë?! Çdo ide imponuese, gjoja sqaruese mbi shikuesit, është “diktat” i shëmtuar. Ato vepra që kanë probleme janë skualifikuar nga koha.
-I konsideroni ata që shprehen për ndalimin e filmave si njerëz që nuk janë shkëputur nga diktatura…?
Jo, është e drejta e tyre të shprehen, por ndoshta janë të vonuar. Me sa duket më 1990 nuk kanë mundur dot, ndërsa ne jo vetëm mundëm më 1990, por u bëmë zëdhënës të vrasjes së frikës se diktaturës.
-Ju keni punuar me shumë filma. Mund të na tregoni një nga ato historitë ku ka ndërhyrë “Partia”?
Në çdo vepër krijuese ishte mekanizmi i kontrollit, që nga miratimi i skenarit, kontrolli i shfaqjes së filmit, komisionet e ndryshme sipas hierarkisë. Filmi shfaqej pas aprovimit të fundit që vinte nga Blloku. Kjo për Kinostudion, ndërsa neve në TVSh vinin kontrolluesit si për çdo gjë nga Komiteti Qendror i Partisë. Nuk duhet harruar autocensura. Pasi çdo krijues e dinte vijën e kuqe.
-Z. Shanaj, a ndiheni krenar sot për punën që keni bërë dhe a e ndjeni se duhet t’i kërkoni falje dikujt?
Krenarinë ma shton publiku në çdo hap të jetës. Kush ma njeh krijimtarinë, vetëm më respekton. Unë çdo ditë marrë sadisfaksion nga njerëzit dhe vazhdoj të punoj me përkushtim dhe dashuri. Falje? Nuk kam kujt t’i kërkoj falje!
Në sistemin demokratik janë të shenjta alternativat e mendimit, konkurrenca e prodhimit dhe barazia ligjore. I besoj krijimtarisë që nuk ka nënshtrim, por që mbetet e lirë dhe befasuese. Rëndësi ka të këtë prodhimtari në ditët e sotme për në ekranin shqiptar dhe homazh të përjetshëm atyre që startuan filmin në Shqipëri. Të gjithë ne që lëvruam ekranin, e emancipuam shoqërinë shqiptare aq sa mundëm më shumë se në çdo fushë tjetër. Ndaj, artistët në atë kohë përgjoheshin më shumë se çdo kush tjetër.
-Çfarë do të mbani mend nga ajo kohë, z. Shanaj, nga krijimtaria përpara viteve ‘90?
Si çdo njeri që mban mend jetën e tij, me të bukurat dhe dhimbjet e veta. Nga krijimtaria mbaj mend shumë episode krijuese me figurat më të shquara të kinemasë shqiptare. Kam pasur fatin të punoj me të gjithë artistet e mëdhenj pa përjashtim, ose si partner i tyre, ose si aktor i tyre ose ata si aktorë në filmat e mi. Duke filluar nga Sandër Prosi, Kadri Roshi, Rikard Ljarja, Bujar Lako e Kastriot Caushi apo Vangjush Furxhi, Agim Qiriaqi e Pandi Raidhi, Elvira Diamanti , Arben Imami , Niko Kanxheri, Ndrek Luca etj, me regjisorët Viktor Gjika, Dhimitër Anagnosti, Gëzim Erebara, Piro Milkani, Piro Mani, Saimir Kumbaro etj, e deri me kamerat e Ilia Terpinit, Pali Kuke etj. Kompozitorët Kujtim Laro, Limos Dizdari, Hajg Zaharian, Aleksander Lalo etj. /MAPO/
BUALOTI: KANË PROPAGANDË, POR NUK DUHEN NDALUAR
Një ditë pas propozimit të Agron Tufës e Virion Graçit për ndalimin e filmave të socrealizmit me diversantë, reaksionarë pasi janë propagandë komuniste, një prej regjisorëve të kohës ka reaguar për “GSH”. Alfred Bualoti tha dje në një prononcim për gazetën se për çështjen nuk mund të japësh një mendim të prerë apriori, por po të nisemi nga ky vështrim, atëherë të gjithë filmat për Luftën e Dytë Botërore, të gjithë filmat që janë bërë në vendet e ish-socializmit, apo ato që jepen në filmat e neorealizmit italian, etj., i bie që nuk duhet të shfaqen fare, sepse po e njëjta histori është, nuk është kaq e thjeshtë. “Duhet ta shikosh edhe nga një anë tjetër: që tregojnë çfarë diktati kishte e si trajtoheshin tema të tilla, a ishin reale a jo? Dikush e shikon edhe me këtë sy, nuk e shikon vetëm ashtu. Mund të diskutohet a kanë nivel të dobët, ose jo të këndshëm; cila ka qenë korniza në të cilën duheshin standardizuar, si duheshin futur brenda ideologjisë e duhej vënë me domosdo”, thotë Bualoti. Në këtë pikë, regjisori shton se nëse “unë, që bëja heroizmin e popullit tonë në shekuj, po të mos e vija ‘të rrojë Partia’ në fund, do kisha probleme. Nëse unë nuk e vija një fjalë të tillë në gojë të atentatorit, nuk ishte e udhës. Duhej vënë për kohën, kjo nuk ka të bëjë me propagandën, ka të bëjë me faktin që në atë periudhë, sigurisht duhej futur brenda kësaj kornize”. Duke shtuar se edhe sot thërrasin të rrojë partia, “nuk thonë Shoku Enver, po thonë Edi Rama”, Bualoti shton se, “sigurisht që ishte propagandë, po sot nuk shihet me këtë sy”. Sipas Bualotit, “duhet të jesh miop të mos kuptosh çfarë ndodh. Është tjetër gjë që rinia, ose për shembull edhe vajza ime e të rinj më të vegjël se ajo i kanë qejf filmat shqiptarë, ata nuk e kanë nga propaganda, e kanë nga gjuha në radhë të parë, që është shqipja, e kanë nga naiviteti, mënyra e marrëdhëniet e thjeshta, përqendrimi në një problem, që për ta duket edhe si lodër e këndshme”.
RISHIKIMI
Sipas regjisorit, ana artistike e tyre ha debat. “Ama që të thuash se apriori, duhet ndaluar, nuk jam për këtë. Se i bie të gjithë filmat këtu, ose në ish-kampin socialist të ndalohen e nuk shkon kjo histori”, thotë Bualoti. Duke shtuar se ka ca vese, që prej asaj kohe, vijojnë ende. “Për shembull sheh ende pensionistë që duartrokasim me ovacione Edi Ramën, sa duket sikur edhe ritmi i duartrokitjeve është si në kohën kur bërtitej ‘Enver Hoxha’. Këto kanë mbetur njësoj. Kur nuk i themi kësaj propagandë, çfarë mendojmë, të themi propagandë për filmin artistik të dikurshëm?”, – pyet Bualoti.
I pyetur nëse do rishinte ndonjë pjesë nga filmat e tij, Alfred Bualoti pohon. “Po, unë do i rishihja. Për shembull te ‘Pylli i Lirisë’, e gjithë skena në fund, që ky djaloshi del partizan, ajo skena e të dashurës Lenën, ajo u shtua se nuk kalonte filmi dot ndryshe. Ajo është mballomë, po ta shohësh djaloshin me lirinë, me kalin, pyllin – një mballomë që s’ka lidhje me këtë, por për ta kaluar filmin, ajo u shtua. Gjëra të tilla, ka”, thotë Bualoti.
Propozimi
Të ndalohen filmat artistikë socrealistë me “diversantë” e “reaksionarë”. Janë propagandë e komunizmit, perceptohen gabimisht si dëshmi historike, shkruan “Gazeta Shqiptare”. Ky ka qenë konkluzioni i një takimi të mbajtur nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit në Shqipëri. Ndërsa diskutohej mosdijenia e brezit të ri, sidomos të gjimnazistëve mbi çfarë ka ndodhur në vendin tonë gjatë periudhës komuniste, pyetja e Agron Tufës ka qenë, çfarë mund të bëjmë ne sot për përhapjen e njohurive mbi ngjarjet e kohës e jo vetëm tek brezi i ri. Pyetjes së Tufës i është përgjigjur me një propozim, shkrimtari Virion Graçi. I pyetur mandej nga “GSH” se për ç’filma e kish fjalën, për dokumentarë a artistikë, Graçi tha se, “nuk jam kundër kinemasë e trashëgimisë sonë, por kur flitet për dekomunistifikim, për qëndrim ndaj diktaturës, etj., kritere që ia kemi vendosur vetes për t’u bërë shoqëri demokratike e shtet europian, një numër veprash tipike propagandistike nuk mund t’i jepen me brezit të ri”. Në prononcimin e tij për “GSH”, shkrimtari sqaroi se sipas tij, ata “fyejnë historinë, martirët, ata që e deshën Shqipërinë të lirë, perëndimore”.
Poeti Agron Tufa
Ai tha se çështja e filmave, “është një temë e prekshme, është një realitet që për fat të keq vazhdon. Në fund t’u drejtohesh këtyre filmave që kanë qenë inxhinieria më e madhe propagandistike e komunizmit, e vetmja vlerë ‘që kanë’ është se mësojnë fëmijën si të bëhet spiun i prindit, se si shokohen marrëdhëniet njerëzore për çështje parimore a ideologjike”. Sipas tij, në këta filma, ata që mbrojnë, pronën, fenë a shtetin janë personazhe negativë./BALKANWEB/
Një ditë pas propozimit të Agron Tufës e Virion Graçit për ndalimin e filmave të socrealizmit me diversantë, reaksionarë pasi janë propagandë komuniste, një prej regjisorëve të kohës ka reaguar për “GSH”. Alfred Bualoti tha dje në një prononcim për gazetën se për çështjen nuk mund të japësh një mendim të prerë apriori, por po të nisemi nga ky vështrim, atëherë të gjithë filmat për Luftën e Dytë Botërore, të gjithë filmat që janë bërë në vendet e ish-socializmit, apo ato që jepen në filmat e neorealizmit italian, etj., i bie që nuk duhet të shfaqen fare, sepse po e njëjta histori është, nuk është kaq e thjeshtë. “Duhet ta shikosh edhe nga një anë tjetër: që tregojnë çfarë diktati kishte e si trajtoheshin tema të tilla, a ishin reale a jo? Dikush e shikon edhe me këtë sy, nuk e shikon vetëm ashtu. Mund të diskutohet a kanë nivel të dobët, ose jo të këndshëm; cila ka qenë korniza në të cilën duheshin standardizuar, si duheshin futur brenda ideologjisë e duhej vënë me domosdo”, thotë Bualoti. Në këtë pikë, regjisori shton se nëse “unë, që bëja heroizmin e popullit tonë në shekuj, po të mos e vija ‘të rrojë Partia’ në fund, do kisha probleme. Nëse unë nuk e vija një fjalë të tillë në gojë të atentatorit, nuk ishte e udhës. Duhej vënë për kohën, kjo nuk ka të bëjë me propagandën, ka të bëjë me faktin që në atë periudhë, sigurisht duhej futur brenda kësaj kornize”. Duke shtuar se edhe sot thërrasin të rrojë partia, “nuk thonë Shoku Enver, po thonë Edi Rama”, Bualoti shton se, “sigurisht që ishte propagandë, po sot nuk shihet me këtë sy”. Sipas Bualotit, “duhet të jesh miop të mos kuptosh çfarë ndodh. Është tjetër gjë që rinia, ose për shembull edhe vajza ime e të rinj më të vegjël se ajo i kanë qejf filmat shqiptarë, ata nuk e kanë nga propaganda, e kanë nga gjuha në radhë të parë, që është shqipja, e kanë nga naiviteti, mënyra e marrëdhëniet e thjeshta, përqendrimi në një problem, që për ta duket edhe si lodër e këndshme”.
RISHIKIMI
Sipas regjisorit, ana artistike e tyre ha debat. “Ama që të thuash se apriori, duhet ndaluar, nuk jam për këtë. Se i bie të gjithë filmat këtu, ose në ish-kampin socialist të ndalohen e nuk shkon kjo histori”, thotë Bualoti. Duke shtuar se ka ca vese, që prej asaj kohe, vijojnë ende. “Për shembull sheh ende pensionistë që duartrokasim me ovacione Edi Ramën, sa duket sikur edhe ritmi i duartrokitjeve është si në kohën kur bërtitej ‘Enver Hoxha’. Këto kanë mbetur njësoj. Kur nuk i themi kësaj propagandë, çfarë mendojmë, të themi propagandë për filmin artistik të dikurshëm?”, – pyet Bualoti.
I pyetur nëse do rishinte ndonjë pjesë nga filmat e tij, Alfred Bualoti pohon. “Po, unë do i rishihja. Për shembull te ‘Pylli i Lirisë’, e gjithë skena në fund, që ky djaloshi del partizan, ajo skena e të dashurës Lenën, ajo u shtua se nuk kalonte filmi dot ndryshe. Ajo është mballomë, po ta shohësh djaloshin me lirinë, me kalin, pyllin – një mballomë që s’ka lidhje me këtë, por për ta kaluar filmin, ajo u shtua. Gjëra të tilla, ka”, thotë Bualoti.
Propozimi
Të ndalohen filmat artistikë socrealistë me “diversantë” e “reaksionarë”. Janë propagandë e komunizmit, perceptohen gabimisht si dëshmi historike, shkruan “Gazeta Shqiptare”. Ky ka qenë konkluzioni i një takimi të mbajtur nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit në Shqipëri. Ndërsa diskutohej mosdijenia e brezit të ri, sidomos të gjimnazistëve mbi çfarë ka ndodhur në vendin tonë gjatë periudhës komuniste, pyetja e Agron Tufës ka qenë, çfarë mund të bëjmë ne sot për përhapjen e njohurive mbi ngjarjet e kohës e jo vetëm tek brezi i ri. Pyetjes së Tufës i është përgjigjur me një propozim, shkrimtari Virion Graçi. I pyetur mandej nga “GSH” se për ç’filma e kish fjalën, për dokumentarë a artistikë, Graçi tha se, “nuk jam kundër kinemasë e trashëgimisë sonë, por kur flitet për dekomunistifikim, për qëndrim ndaj diktaturës, etj., kritere që ia kemi vendosur vetes për t’u bërë shoqëri demokratike e shtet europian, një numër veprash tipike propagandistike nuk mund t’i jepen me brezit të ri”. Në prononcimin e tij për “GSH”, shkrimtari sqaroi se sipas tij, ata “fyejnë historinë, martirët, ata që e deshën Shqipërinë të lirë, perëndimore”.
Poeti Agron Tufa
Ai tha se çështja e filmave, “është një temë e prekshme, është një realitet që për fat të keq vazhdon. Në fund t’u drejtohesh këtyre filmave që kanë qenë inxhinieria më e madhe propagandistike e komunizmit, e vetmja vlerë ‘që kanë’ është se mësojnë fëmijën si të bëhet spiun i prindit, se si shokohen marrëdhëniet njerëzore për çështje parimore a ideologjike”. Sipas tij, në këta filma, ata që mbrojnë, pronën, fenë a shtetin janë personazhe negativë./BALKANWEB/
Ergys Mërtiri: Shoqëria s’mund të qendrojë indiferente ndaj transmetimit të filmave të diktaturës
Intervista e plotë:
Ditët e fundit është hapur debati në opinionin publik për transmetimin apo jo të filmave komunistë. Ju çfarë qëndrimi mbani lidhur me këtë çështje?
Problemi është se, si gjithmonë, në Shqipëri, gjëja e fundit diskutohet e para. Diskutimi u përqendrua mbi idenë nëse duhen ndaluar apo jo filmat e kohës së diktaturës, pa u trajtuar fillimisht qendrimet që duhen mbajtur mbi to. Duhet thënë që në Shqipëri nuk ka asnjë kritikë dhe asnjë debat mbi vlerën e atyre filmave, gjë që do të mund të na qartësonte më shumë edhe mbi atë farë mund dhe duhet të bëjmë. Për pasojë, shumica e pjesëmarrësve në debat japin gjykimin e fundit, pa njohur aspak vlerën e objektit që gjykojnë dhe kjo sjell vetëm keqkuptime, arrogancë dhe një histeri kolektive pa kuptim.
Personalisht, nuk interesohem shumë mbi zgjidhjet sesa mbi vetë debatin. Më shumë sesa lejimi ose jo i këtyre filmave, më intereson që ne të kemi të qartë se ka nevojë për një qëndrim moral ndaj diktaturës dhe shumë fenomeneve që lidhen me të, përfshi këtu edhe artin propagandistik që i ka shërbyer.
Si e argumentoni qëndrimin tuaj?
Shumë njerëz reagojnë në mënyrë cinike, duke e paraqitur çështjen sikur po kërkohet censurë, gjë që bie ndesh me lirinë e fjalës dhe krijimit artistik. Ata shprehen të çuditur se si ka mundësi që kjo gjë diskutohet ende sot. Në fakt, po të hedhim pak sytë nëpër Europë, si në Gjermani e gjetkë, do shohim se këto vende janë shumë të kujdesshëm për të mos lejuar ato produkte artistike që promovojnë ide politike e shoqërore kriminale, si totalitarizmi, antisemitizmi etj.
Në thelb sistemet demokratike dënojnë promovimin e ideve kriminale e genocidale dhe nuk lejon përhapjen e tyre. Liria e fjalës nuk nënkupton në asnjë mënyrë lirinë për të promovuar bindje genocidale si ato të regjimit që kaluam, e as nuk toleron mbrojtjen dhe promovimin e regjimeve e politikave kriminale.
Një pjesë e mirë e filmave të prodhuara nga Kinostudio kanë qenë produkte propagandistike që i kanë shërbyer regjimit. Ato kanë legjitimuar, justifikuar, propaganduar e promovuar një sërë idesë kriminale si, luftën e klasave, dhunën kolektive, krimin shtetëror, shkeljen e lirive etj. Gjithashtu ato kanë shtrembëruar historinë, kanë prodhuar stereotipe, kanë karrikaturuar individë konkretë dhe grupe sociale të përjashtuara dhe diskriminuara. Siç thoshte Lenini: “Kinematografia është artilieri e rëndë”. Kinostudioja ishte artilieria e rëndë e regjimit stalinist të Enver Hoxhes, për të shkatërruar topitur mendjet e njerëzve.
Si të tillë, natyrisht që produktet e kësaj kohe duhen marrë me kujdes dhe duhen trajtuar me seriozitet. Natyrisht që ka edhe gjëra me vlerë në këta filma, por ka edhe elementë që promovojnë pikëpamje të patolerueshme. Shoqëria nuk mund të qendrojë indiferente ndaj transmetimit të tyre.
Nismëtarët e kësaj lëvizje janë shprehur se filmat e realizuar gjatë viteve të diktaturës janë të dëmshëm për shoqërinë dhe për të rinjtë shqiptarë.
Ju çfarë mendimi keni dhe çfarë problemi shkakton transmetimi i këtyre filmave?
Çdo njeri që merr vesh sadopak nga komunikimi e di që çdo ligjërim prodhon që i ofrohet një publiku krijon doemos efektin e tij. Teoritë psikosociale na kanë treguar prej kohësh se çdo informacion ndikon, qoftë edhe në mënyrë të pavetëdijshme mbi përfytyrimet tona për botën, duke ndryshuar sistemin ton të dijes. Struktura e të menduarit tonë, pasi ndeshet me një informacion të ri, riorganizohet për ti bërë atij vend, duke ndikuar mbi vetë informacionin, por edhe duke u ridimensionuar në vetvete.
Kur kemi të bëjmë me një retorikë që ripërsëritet pa rreshtur, si në rastin e një propagande të vazhdueshme, sado e papranueshme që ajo të jetë, ajo ndikon në mënyrën tonë të të menduarit duke arritur të transformojë ndërgjegjen tonë. Nuk është e thënë që këta filma do të na bëjnë të gjithëve komunistë. Ajo ndikon tek ne, qoftë edhe në gjëra periferike, të cilat, sido që të jetë, transformojnë prirjet tona në mënyrën sesi i qasemi gjërave.
Kështu, si pasojë e artit, letërsisë, kinemasë e shumë burime të tjera komunikimi që burojnë nga realizmi socialist, sot jemi një shoqëri shumë e infektuar nga megalomania, mitet, paaftësia për të qenë racionalë, prirja drejt totalitarizmit, viktimizimi nga teoritë e konsipiracionit, etj. Po kështu, si pasojë e ligjërimeve të tilla që kanë ushtruar prej vitesh ndikim mbi mendimin tonë, ne sot jemi të prirur të mos kemi ndjeshmëri ndaj krimit, dhunës, korrupsionit, padrejtësisë, mungesës së lirisë etj. ndërsa shumë prirje apo mite të komunizmit si urrjetja ndaj të pasurve, lufta e klasave, miti i njeriut të thjeshtë etj. ushqejnë sot ndikim të madh në shoqëri. Patjeter që filmat e asaj kohe mbajnë gjallë ende mendësitë dhe mentalitetin e atëhershëm, në një mënyrë apo një tjetër.
Çfarë sugjerimesh jepni ju, si mund të menaxhohet shfaqja e këtyre filmave?
Fillimisht, ajo që mendoj se duhet bërë është një debat serioz mbi fenomenin. Në Shqipëri nuk kemi ende, pikë së pari, një kritikë serioze mbi këto produkte. Kineastët, gazetarët, artistët, janë shumë të gatshëm të flasin me superlativa, të glorifikojnë vepra e autorë, të hidhen përpjetë kur ato atakohen, ndërsa nuk marrin mundimin t’i trajtojnë në mënyrë profesionale, për të na dhënë vlerën e vërtetë të tyre. Pra ata kujdesen të prodhojnë mitin e artistit dhe jo vlerën e artit dhe kjo është për të ardhur keq.
Pasi opinioni të jetë pjekur për ti parë gjërat me seriozitet, jam i bindur që do të gjejë rrugë më të kthjellëta për të trajtuar edhe zgjidhjet e mundshme. Në gjykimin tim, disa prej këtyre filmave nuk duhen shfaqur dhe kjo fillimisht duhet të jetë në vetëdijen dhe ndërgjegjen e vetë televizioneve që transmetojnë filma shqiptarë. Por që të kemi një vetëdije të tillë, duhet të kemi një debat publik normal dhe njerëz normalë që i trajtojnë këto diskutime. Histeria e reagimeve të hasura nëpër media dhe rrjetet sociale, tregon që fatkeqesisht nuk e kemi këtë mjedis. Kjo vjen edhe për shkak se shpesh njerëzit që i trajtojnë, janë shkaktarët e këtyre problemeve ndaj dhe nuk iu intereson që të vërtetat të thuhen në këtë vend, por duan me çdo çmim të ruajnë dhe fortifikojnë mitet e krijuar po nga vetë ata. /STANDARD.AL/
Intervista e plotë:
Ditët e fundit është hapur debati në opinionin publik për transmetimin apo jo të filmave komunistë. Ju çfarë qëndrimi mbani lidhur me këtë çështje?
Problemi është se, si gjithmonë, në Shqipëri, gjëja e fundit diskutohet e para. Diskutimi u përqendrua mbi idenë nëse duhen ndaluar apo jo filmat e kohës së diktaturës, pa u trajtuar fillimisht qendrimet që duhen mbajtur mbi to. Duhet thënë që në Shqipëri nuk ka asnjë kritikë dhe asnjë debat mbi vlerën e atyre filmave, gjë që do të mund të na qartësonte më shumë edhe mbi atë farë mund dhe duhet të bëjmë. Për pasojë, shumica e pjesëmarrësve në debat japin gjykimin e fundit, pa njohur aspak vlerën e objektit që gjykojnë dhe kjo sjell vetëm keqkuptime, arrogancë dhe një histeri kolektive pa kuptim.
Personalisht, nuk interesohem shumë mbi zgjidhjet sesa mbi vetë debatin. Më shumë sesa lejimi ose jo i këtyre filmave, më intereson që ne të kemi të qartë se ka nevojë për një qëndrim moral ndaj diktaturës dhe shumë fenomeneve që lidhen me të, përfshi këtu edhe artin propagandistik që i ka shërbyer.
Si e argumentoni qëndrimin tuaj?
Shumë njerëz reagojnë në mënyrë cinike, duke e paraqitur çështjen sikur po kërkohet censurë, gjë që bie ndesh me lirinë e fjalës dhe krijimit artistik. Ata shprehen të çuditur se si ka mundësi që kjo gjë diskutohet ende sot. Në fakt, po të hedhim pak sytë nëpër Europë, si në Gjermani e gjetkë, do shohim se këto vende janë shumë të kujdesshëm për të mos lejuar ato produkte artistike që promovojnë ide politike e shoqërore kriminale, si totalitarizmi, antisemitizmi etj.
Në thelb sistemet demokratike dënojnë promovimin e ideve kriminale e genocidale dhe nuk lejon përhapjen e tyre. Liria e fjalës nuk nënkupton në asnjë mënyrë lirinë për të promovuar bindje genocidale si ato të regjimit që kaluam, e as nuk toleron mbrojtjen dhe promovimin e regjimeve e politikave kriminale.
Një pjesë e mirë e filmave të prodhuara nga Kinostudio kanë qenë produkte propagandistike që i kanë shërbyer regjimit. Ato kanë legjitimuar, justifikuar, propaganduar e promovuar një sërë idesë kriminale si, luftën e klasave, dhunën kolektive, krimin shtetëror, shkeljen e lirive etj. Gjithashtu ato kanë shtrembëruar historinë, kanë prodhuar stereotipe, kanë karrikaturuar individë konkretë dhe grupe sociale të përjashtuara dhe diskriminuara. Siç thoshte Lenini: “Kinematografia është artilieri e rëndë”. Kinostudioja ishte artilieria e rëndë e regjimit stalinist të Enver Hoxhes, për të shkatërruar topitur mendjet e njerëzve.
Si të tillë, natyrisht që produktet e kësaj kohe duhen marrë me kujdes dhe duhen trajtuar me seriozitet. Natyrisht që ka edhe gjëra me vlerë në këta filma, por ka edhe elementë që promovojnë pikëpamje të patolerueshme. Shoqëria nuk mund të qendrojë indiferente ndaj transmetimit të tyre.
Nismëtarët e kësaj lëvizje janë shprehur se filmat e realizuar gjatë viteve të diktaturës janë të dëmshëm për shoqërinë dhe për të rinjtë shqiptarë.
Ju çfarë mendimi keni dhe çfarë problemi shkakton transmetimi i këtyre filmave?
Çdo njeri që merr vesh sadopak nga komunikimi e di që çdo ligjërim prodhon që i ofrohet një publiku krijon doemos efektin e tij. Teoritë psikosociale na kanë treguar prej kohësh se çdo informacion ndikon, qoftë edhe në mënyrë të pavetëdijshme mbi përfytyrimet tona për botën, duke ndryshuar sistemin ton të dijes. Struktura e të menduarit tonë, pasi ndeshet me një informacion të ri, riorganizohet për ti bërë atij vend, duke ndikuar mbi vetë informacionin, por edhe duke u ridimensionuar në vetvete.
Kur kemi të bëjmë me një retorikë që ripërsëritet pa rreshtur, si në rastin e një propagande të vazhdueshme, sado e papranueshme që ajo të jetë, ajo ndikon në mënyrën tonë të të menduarit duke arritur të transformojë ndërgjegjen tonë. Nuk është e thënë që këta filma do të na bëjnë të gjithëve komunistë. Ajo ndikon tek ne, qoftë edhe në gjëra periferike, të cilat, sido që të jetë, transformojnë prirjet tona në mënyrën sesi i qasemi gjërave.
Kështu, si pasojë e artit, letërsisë, kinemasë e shumë burime të tjera komunikimi që burojnë nga realizmi socialist, sot jemi një shoqëri shumë e infektuar nga megalomania, mitet, paaftësia për të qenë racionalë, prirja drejt totalitarizmit, viktimizimi nga teoritë e konsipiracionit, etj. Po kështu, si pasojë e ligjërimeve të tilla që kanë ushtruar prej vitesh ndikim mbi mendimin tonë, ne sot jemi të prirur të mos kemi ndjeshmëri ndaj krimit, dhunës, korrupsionit, padrejtësisë, mungesës së lirisë etj. ndërsa shumë prirje apo mite të komunizmit si urrjetja ndaj të pasurve, lufta e klasave, miti i njeriut të thjeshtë etj. ushqejnë sot ndikim të madh në shoqëri. Patjeter që filmat e asaj kohe mbajnë gjallë ende mendësitë dhe mentalitetin e atëhershëm, në një mënyrë apo një tjetër.
Çfarë sugjerimesh jepni ju, si mund të menaxhohet shfaqja e këtyre filmave?
Fillimisht, ajo që mendoj se duhet bërë është një debat serioz mbi fenomenin. Në Shqipëri nuk kemi ende, pikë së pari, një kritikë serioze mbi këto produkte. Kineastët, gazetarët, artistët, janë shumë të gatshëm të flasin me superlativa, të glorifikojnë vepra e autorë, të hidhen përpjetë kur ato atakohen, ndërsa nuk marrin mundimin t’i trajtojnë në mënyrë profesionale, për të na dhënë vlerën e vërtetë të tyre. Pra ata kujdesen të prodhojnë mitin e artistit dhe jo vlerën e artit dhe kjo është për të ardhur keq.
Pasi opinioni të jetë pjekur për ti parë gjërat me seriozitet, jam i bindur që do të gjejë rrugë më të kthjellëta për të trajtuar edhe zgjidhjet e mundshme. Në gjykimin tim, disa prej këtyre filmave nuk duhen shfaqur dhe kjo fillimisht duhet të jetë në vetëdijen dhe ndërgjegjen e vetë televizioneve që transmetojnë filma shqiptarë. Por që të kemi një vetëdije të tillë, duhet të kemi një debat publik normal dhe njerëz normalë që i trajtojnë këto diskutime. Histeria e reagimeve të hasura nëpër media dhe rrjetet sociale, tregon që fatkeqesisht nuk e kemi këtë mjedis. Kjo vjen edhe për shkak se shpesh njerëzit që i trajtojnë, janë shkaktarët e këtyre problemeve ndaj dhe nuk iu intereson që të vërtetat të thuhen në këtë vend, por duan me çdo çmim të ruajnë dhe fortifikojnë mitet e krijuar po nga vetë ata. /STANDARD.AL/
