ARBERIAONLINE

Në literaturën historike thuhet: “Ish djali i parë i Nijazi beut dhe do të trashëgonte kurdoherë emrin e të jatit... Në fillim shkon të studiojë në një shkollë fetare të Resnjës. Gjuha turke i pëlqen, por i jati me mësues privat nis t’i mësojë edhe shqipen... Në vitet 1886-1889, ndjek akademinë e lartë ushtarake në Stamboll... Në fillim të viteve 1900, vjen pranë vendlindjes, me detyrën e reshterit në korpusin e II të Manastirit... Anipse është në rradhat e ushtrisë osmane, e kupton se atdheu i tij do të mund të dalë prej natës së gjatë osmane, vetëm nëpërmjet një lufte të pakompromis me apsolutizmin e sulltan Hamidit... Fehmi Be Zavalani, Shahin Kolonja dhe Tajar Be Tetova, do të ishin ndër bashkëpuntorët e ngushtë të tij... Ndoshta është me vend këtu të përmendim fjalët e tij në tubimin të Llabunishtës të Strugës, në pranin të mijëra shqiptarëve: “Bullgarët kërkojnë Ohrin, Dibrën, Shkupin, Selanikun. Grekët duan Manastirin, Prilepin dhe Stambollin gjer në Ankara. Ne duhet të zgjohemi patjetër sepse përndryshe Atdheun tonë do ta coptojnë armiqtë dhe do të hakmerren keq me ne. Do të zhdukin çdo gjë që është e shëndoshë. Do të na vënë në kokë kësula serbe... do të na i dhunojnë gratë dhe motrat tona. Neve do të fitojmë nëse e japim besën se do të luftojmë gjer në pikën e fundit të gjakut... më mirë të vdekur me nder, sesa të gjallë me turp...”
Me pas, në të njëjtën literaturë shtohet se: “Tetova, Kumanova, Struga, Gostivari e Kërçova po mbushin rradhët e çetave të vetëmbrojtjes popullore nën komandën e Nijazi Re snjës. Ministri i Luftës i Stambollit, nisi urgjentisht gjeneralin Shemsi Pasha...lavdi e tij humbi në tokën arbërore, sepse me të mbritur në Manastir u vra nga Aqif Beu, miku i ngushtë i Nijazi Beut... ministri turk i luftës dërgon në Manastir marrshallin Osman Pasha por edhe shkëlqimi e lavdija e tij u tretën, sepse me vendim të Komitetit të fshehtë të Manastirit u kap në befasi dhe duarlidhur u mbajt peng për disa ditë...lëvizja emadhe e korrikut 1908, e cila përfshiu në vetvehtedhietra mijëra shqiptarë, çoj tek e mbramja në dorëzimin e Portës së Lartë. Sulltani u detyrua më 24 korrik të shpallë Kushtetutën. Për këtë akt rol të madh luajti Nijazi Beu...ai së bashku me çetën e tij iu drejtua edhe burgut të Shkupit dhe liroi qindra shqiptarë të futur në burg për bindjet e tyre politike... shtypi shqiptar shkruante: “Taboret që u ngritën, ishin tabore prej shqiptarësh, krerët e kryngritjes Enver Beu dhe Nijazi beu, ishin shqiptarë...”... Menjëherë pas këthimit nga Shkupi Nijazi Beu organizon formacionet vullnetare shqiptare me ç’rast vetëm në Manastir arrin 7 mijë burra. Më tej këto formacione vullnetare u organizuan edhe në Dibër, Gostivar, Tetovë e Kaçanik duke marrë emrin “Legjion Kombëtar”. Në krye të këtij legjioni, shkëlqeu guximi, trimëria dhe besnikëria e Nijazi Beut. Në krye të këtij legioni ai do të vihej disa javë më pas, në mbarëvajtjen e Kongresit të Manastirit...një vit më pas, në Kongresin e Dibrës ai pat çkrepur pushkën e parë kundër sulltanit, tashmë ulej në karrigen e delegatit ekëtij kongresi. Në këtë kuvend përfaqësonte komitetin “Bashkim e Përparim”... Ç’prej kësaj ngjarjeje, e derisa mbylli sytë Nijazi Beu, mbeti komandant i parë i legjionit kombëtar”. (këto shënime janë të nxjerra nga libri i studiuesit të shquar Eugen Shehu “Maqedonia shqiptare”, f. 270-278).
Përndryshe, Nijazi Beu rrjedh nga f. Bukovë të cilin çdo ditë po e mbulojnë plehërat e “Komunalecit”, me siguri për të humbur çdo gjurmë shqiptari.
Një bashkohës i tij, mësues serb ka shkruar: “Nijazi Beun e kam njohur qysh në vegjëli. Ishte njeri i rrallë, i aftë dhe oficer intelektual, ushtar i ndershëm si rrallë kush. Ka parë dhe ka njohur jetën moderne të Evropës. Ishte me shtat mezatar, konstrukcion të fortë fizik, të fuqishëm, fytyrë të rrumbullaktë, me mustaqe të zeza dhe të dëndura, të kthyera në drejtim të veshëve, e sytë e tij të mëdhenjë dhe të gjallë tërhiqnin çdo njeri që e shoqëronte atë e që linte përshtypjen e një oficeri të bukur dhe intelegjent”.