Dallimi midis gjuheve dhe dialekteve.

[Zeus10]

Kjo eshte nje teme ku mund te studjohet shume dhe ne do te diskutojme gjate per te , por une kam kapur dy fenomene te spikatur, per te kuptuar se ne mes te tjerash ku ndryshojne fjalet e dy dialekteve ose dy djuheve prej njera tjetres. Ato jane:
1. Zevendesimi i bashtengilloreve te zeshme me ato te pazeshme
2. Zevendesimi i nje tingulli nga nje çift komplementar.

--------------------------------------
1. Per te ilustruar te paren kam sjelle nje tabele me bashketingelloret qe zevendesojne njera tjetren ne gjuhe te ndryshme:



Psh pateras(gr)-----padre(it)

2 Ne dialektin geg perdoret d-ë ose n-ë, ne ate tosk perdoret digrama nd(ose anasjelltas)
nigjoj(ndigjoj)---dëgjoj
nij-----ndiej
nyjte---ndyrë
noq----ndoqi(ndjek)

---------------------------------

Tani qe arritem ketu le te shohim si pasqyrohet kombinimi i ketyre dy fenomenve ne nje gjuhe tjeter: "greqishten" duke marre ne shqyrtim 2-3 fjale. Cuditerisht rregulli i mesiperm zbatohet dhe ne ""greqisht"":

Le ta shohim:
Fjala pursue do te thote me te ndjekesh:



Nese zbatojme ate qe thame me siper d(ose n)=nd, atehere fjala "greke" nuk eshte as me pak dhe as me shume fjala shqipe ndiq, duke i dhene kuptim dhe fjales tjeter "fitore" ne vleren semantike "ndjekje e armikut".
Eshte po kjo folje shqip qe i jep vlere dhe fjales tjeter ""greke"": gjykoj ose gjykate :



Pra gjykatesi eshte ai qe ndjek nje arsyetim/llogjike te caktuar per te vendosur per çeshtjen.

[Zeus10]

Kontrasti fonetik midis nje bashketingellore te pazeshme dhe nje te zeshme eshte minimal, keshtu qe ne i gjejme te dyja ato nga nje gjuhe ne nje ""gjuhe"" tjeter.



Gjithmone nese behet fjale per dy gjuhe te ndryshme

[Zeus10]

Per te kuptuar me shume psh karrakterin e fjaleve greko-latine, le te studjojme fjalen shpirt ne keto dy gjuhe. Kuptimi per shpirtin eshte fryma(i doli fryma=i doli shpirti) dhe karrakteristike per te eshte qe ai ndihet nuk shifet, ai eshte si AJRI, si FRYMA

1. LATINISHT

Fjala latine per shpirtin dhe ndjeshmerine e tij eshte ANIMA.
A-ja mund te kete qene folja shqipe ashtë qe shpeshhere ne gjuhet greko-latine behet pjese e morfologjise se fjales ne formen e nje parashtese. Kurse rrenja e kesaj fjale eshte NI, qe eshte folja e bukur gege qe kur zbatohet ekuacioni n(geg)= nd(tosk) jep zyrtaren NDJEJ, dmth me ni, me ndje. Vete fjala mund te jete kuptimi shqip i sintetizuar : asht i ndim= qe ndjehet.

2. GREQISHT

Ashtu si dhe ne latinisht kuptimi i shpirtit per ""greket"" eshte si FRYMA qe ndihet por nuk shihet.



Fjalet fr[ei]n ose fronema nuk ka dyshim qe jane fjala shqipe fryn ose fryma, qe nga ana e saj kur jepet menjane ka perseri ne rrenje foljen ne=ndje, ku pnein=fryj ajer, pra : po jap/marr/fryj ate qe ndihet por nuk shihet.



Kjo gjuhe kaq sintetike e koduar nuk eshte vecse shqip ne thelbin e saj, ajo ndoshta eshte perdorur nga njerezit per te krijuar ate qe i thone greqisht/latinisht.

[Orakulli]

E drejte zeus.
Jane me mijera.
Vecse duhen kuptuar.P.sh dje shkruajta ne nje blog per kolesterolin dhe rastin e veshjes se eneve te gjakut qe ai shkakton qe ne terminologjine mjekesore quhet "plaka" si dhe termin tjeter ku ndodh goditja e presionit ne arteriet e trurit qe quhet "iktus".Te dyja vijne nga "pllaka" dhe "ik" te gjuhes shqipe.
Njerezit,qysh prej 7000 mije vjeteve te fundit e deri me tash nuk kae pasur mundesi tjeter gjetje gjuhesore,pervec gjuhes shqipe.Kjo gjuhe eshte perpunuar,shtuar,permisur duke krijuar njekohesisht dhe gjuhet e reja.
Po marr nje fjale .psh. re-ke-g(++)-njoh,cfare fjale duhet te re do te prodhoje ose broth-oje??
Kush e ka bere kete gjuhe?Kjo eshte enigma me e madhe perpara shkences se gjuhesise.
Nga analizat e mija.Gjithe termat e biologjise qe kam zbiriluar shfrytezojne kodet e kesaj gjuhe.
Eshte aq e larte si ndertim,sa qe kam arritur ne konkluzionin qe po ti njohesh mirre keto kode eshte shume e lehte te ndertosh nji gjuhe komplet te re te ndryshme nga cdo gjuhe.

[Zeus10]

E drejte zeus.
Jane me mijera.

Po Orakulli jane me mijera, dhe une do mundohem dite per dite te sjell nga nje shembull si ky i meposhtmi:



le te zbatojme rregullin 1.

p-->b

shkojme tek fjala shqipe baj~bej(dialekt)=bij

[Zeus10]

le ta shohim prape:



zbatojme prape rregullin 1
p-->b dhe kemi prape fjalen shqip boj(dialekt)=bëj.

[Orakulli]

e kam shkruar edhe nji here tjeter kete.
Shqipja sot i ka ne forma dialektiale:
Came;bi
Toske:bëj
Myzeqe;bej
geg1:baj
geg2;boj
Pyetja eshte qe a ka qene vetem nje forme tek parardhesit e shqiptareve,apo kane te gjitha format dhe kane psur kuptimin e pergjithmen "make" dhe kuptimin specifik "filloj te bej","kam filluar te bej","jam duke bere" dhe "jam duke mbaruar berjen".
Pra:bi,ba-filloj te bej,bej-vazhdoj te bej(kam filluar te bej si dhe jam duke bere) si dhe e fundit "boj"-jam ne fund te berjes.
Kjo eshte shume e veshtire sot t'kuptohet per arsye t'zhvillimi i nderlikuar qe merr gjuha pas mbarimit te ndertimit te koncepeteve me te hershme.Gjuha ndertohet si nje femije.Ka fazat e moshes se saj.Fillistare ne fillim dhe me pas mbi bazen e tyre me te nderlikuara dhe eshte akoma eshte ne zhvillim e ndryshim e siper ku vazhdon te ndertohet ne katet e siperme te saj.
Njehere e nje kohe kjo behej e qellimshme dhe e ndergjegjshme nga ndertuesit dhe pa veshtersi,ndersa sot standartet gjuhesore mundohen te ngurtesojne dhe ngrijne ate.Cdo fjale e re qe prodhohet sot,prodhohet ne stermundim dhe me shume veshtersi,kjo sepse njihet fundi por nuk njihet fillimi,metoda se si ka filluar.
Do te vije nje kohe kur njerezit do te eleminojne brenda gjuheve te tyre fjalet qe kane te njeten kuptim por jane te ndryshme si zbatim i kodikeve ne kendveshtrime te ndryshme,pra kodike sinonime,dhe pas kesaj,ne nji kohe me te mevonshme eleminimin e gjuheve kombetare,qe ne nje fare jane njefare koncepti jane kode shumatore sinonime.Pra do te vije nje kohe qe gjithe njerezim do te flase nje gjuhe.Dhe kjo gjuhe,per mendimin tim,do te jete shume e afert me gjuhen shqipe.Jo sepsa jam une shqiptar,ose si mund te me quaje dikush nacionalist,por sepse kjo eshte e verteta.Gjuha shqipe eshte e regjistruar ne kodin gjenetik te njerezimit dhe eshte folur nga te gjithe te paret e kombeve te ndara sot,per qendra mijera vjet.nuk diskutohet per kete nje tre mijevjecar.Kjo periudhe per ekzistencen e kesaj gjuhe eshte shume shume e paket.Kjo gjuhe eshte folur me e pakta e te paktave 70 mije vjete e ketej.kjo gjuhe eshte ndertuar pa lindur shkrimi dhe konceptet ndertoheshin duke ndertuar konceptin baze kodik dhe mbajtur ne mememoria cdo formim me to dhe cdo kombinin te ri.E gjitha kjo trashegohej brez pas brezi gojerisht me ane te nenes derisa keta njerez ben aplikimin e kodikeve memorizues ne kodike shkrues.Ky ishte kalimi kulm i kesaj gjuhe(reth 8000 vjete me pare).Pas kesaj ajo shpertheu ne gjuhet qe sot quhen te vdekura ne Europe,si dhe atyre qe jane akoma te gjalla ne Azi,te cilet u stopuan ne zhvillimin e saj ne momentin kohor logoggramik si dhe ne gjuhen vetem te folur te Indianeve te Amerikes.
Ne i quajme ato te largeta sepse njohim dhe kuptojme vetem formen e jashteme te tyre te ndryshme,por kodiket qe zbatohen jane te njete.Njerezimi sot ne kete drejtim njeh dhe kupton shume pak.
*make dhe *ba jane zbatimi i perpikte i te njetit kodik por me sinonime kodikore.

[Zeus10]

Le te shohim nje fjale tjeter:



Kjo fjale ne greqishten e vjeter thuhet: qlës
Mos te harrojme se ekujvalentja toske e q-së eshte ç-ja gege( psh Tadiq=Tadiç) dhe anasjelltas, qe mesa duket ka superuar tingullin tosk ne fjalen shqipe çelës sepse buron nga nje folje burimore gege çel, qe shumicen e rasteve intereferon ne kuptim bile dhe ne nuance fonetike me foljen toske qyç(kyç).

Pra kemi qlës(greqishte e vjetër)=çelës(tosk)=qelës(geg) qe padyshim jane e njejta fjale.
Interesantja eshte qe ky emer ""grek"" duke buruar nga nje folje shume e fuqishme shqip, na heq cdo dyshim qe greqishtja e vjeter ose te pakten gjuha prej te ciles eshte krijuar ajo jane nje forme e vjeter shqipe, sepse ne to gjejme shenja te pagabueshme te gjuhes sone.

[Zeus10]

Por dhe kur kalojme ne numrin shumes kemi shnderrimin e k-se ne q-ë ose ç-ë ne varesi te dialiktetit.

fik----fiq(shumes tosk)---fiç(shumes geg)
bujk--bujq
peshk--peshqë
lak--laqe
etj

[Zeus10]

Pra transformimi i k-së ne që eshte arsyeja qe mbiemri grek kakos nuk eshte shqiptuar si i tille prej ""grekeve te vjeter"" :



por kaq-os, pra pothuajse njesoj si fjala shqipe keq.

[Zeus10]

E njejta gje mund te thuhet dhe per kafshen ""greke""



qe shqiptohet qjon pa dyshim nje forme e vjeter e fjales qon(geg)=qën(tosk)=qen

[Zeus10]

Kurse ky ketu eshte nje rast tipik se si ne tri gjuhe anglisht, ""greqishte e vjeter"", dhe shqip, sigurisht dhe ne variantin e saj arvanitas, per shkak te zevendesimit mekanik te bashtingelloreve homologe me njera tjetren jane krijuar variantet e ndryshme per ""gjuhet"" perkatese.



Arvanite - Qani Trima(Kjani Trima)


Eshte interesant ndryshimi minimal midis "gjuheve":

klaj(gr.v)------kjaj(arvanite)-----qaj(shqip)
γλῶττα(glutha)(gr.v)----gluha----gjuha(shqip)


e cila tregon per nje evoluim standart ku eshte eliminuar lengetorja e panevojshme, qe ne gjuhen primitive ka qene onomatopeike.

[Orakulli]

Zeus,ke harruar nji dicka ose nuk e di dialektin Cam.Ne camerishte thuhet pikerisht "klaj".Njesoj si n'rastin tjeter "klumesht" ne vend te qumesht,"gluha" ne vend te "gjuha" dhe "gola" ne ne vned te "goja".Dhe "klan" qe ngaterrohet ne gjuhen etruske nga gjuhetaret me "bir",eshte e shkruajtur ne qindra pllaka varri.Une deri tani nuk kam qene shume i sigurte qe dialekti Cam eshte vertete "greqishtja e vjeter" apo jo.
Camerishte'
U klaj
ti klan
ai(theksi tek "i"-ja) klan
Ne klajm(e)
ju klani
ata klajne.
Kuptohet qe kjo folje eshte shume shume e vjeter dhe hyn ne rethin e ngushte te fjaleve te para qe ka formuar njeriu,ndoshta ne 30 te parat.

[Zeus10]

Postimin e meposhtem e mora prej forumit shqiptar, une bie 100 % dakord me te, dhe ajo tregon ne menyre te pamohueshme se te pakten gjuha latine(dhe derivatet e saj moderne), nuk eshte gje tjeter vecse nje forme shqipe, qe per me teper perdor fjalet me baze shqipe per fjaleformimin e saj:

addensare= behem i dendur
addiritura=drejt
appalto= kontrate ( shih fjalen shqipe pale)
apparente= i dukshem ( shih fjalen pare)
appicare= i fiksuar ( fjala pike )
apparire= shfaqem
arrafare= kap , mberthej ( shih fjalen rraf, rrah)
arrotino= mulli ( fjala rrote)
ascia = gdhend ( ashkla)
aspetto = dukje ( folja pe)
aspirare= thith ( folja pi )
assordare= shurdhoj ( shurdh)
attendarsi= shtrirje ( tendos)
avvelamento== helmim ( helm por dhe fjala vel, velitem)
avvenire= arrij ( folja vijne)
azzuffarsi= grindje ( folja zihem )

Autorja e postimit argumenton bindshem se dhe prefiksi nuk eshte gje tjeter vetem folja shqipe a=ashte, kjo eshte e vlefshme dhe per gjuhen e ashtequajtur ""greke"".

Kam pershtypjen qe ne shume fjale italiane ndodhet kjo " a" e famshme para fjales e cila presupozon foljen asht .Tek geget por dhe ne Shqiperine e mesme sht bie, dhe perdoret a.

[Zeus10]

Me interesanti nga shembujt e mesiperm eshte ky:

Code: Select all

ascia = gdhend ( ashkla)

Vete fjala ashkel, buron nga forma dialektore foljore shky (sigurisht me parashtese dikur jo integrale ne morfologjine e fjales a=ashte), qe do te thote asht shky=ashky. Folja shky, ka si homologe "zyrtare" fjalen shkul. Gjate emerformimit, kemi nje transformim nga ashkul-->ashkël, meqenese zanoret duke qene amorfe, kane ato tendencen te parat te ndryshojne gjate brendaeptimit, qofte ai foljor, qofte emeror.