Ancient Greek - Albanian Lexicon

[bardus]

Kuptimi i Πυθία ose Pyetja ne Delfi ka qene prifteresha , profetja ,te ciles vizitoret i drejtoheshin me pyetjet rreth se ardhmes se tyre , nuk e di nese ka zhvendosje te tjera qe mund te spjegohen me rrenjen e kesaj fjale dhe morfologjine e saj.Nje here Strokulli ka sjellur nje trajte te pashtresuar te foljes pyet ,nese nuk gabohem ka qene -jet qe akoma edhe sot eshte vet , me veet dhe me vone p(e)`vet apo b(e)`vet .
Vete besoj se, jet apo yet ne shqip dhe ᾔτεε Hom. dhe αἰτέω (Cabej)eshte rrenja e foljes pyet me trajtat Hom.πευσόμενος , πυθέσθαι , ,πέυθη , φιλοπευθής , νηπυθής , Latin pysma ''a question'' (= πύσμα ), πεῦσις, πέπυσται , πευστής .ndersa ne shqip edhe pyves , mos e pjejt , me peuetuné , pjytmea , Sans. vethate 'ask'(?).

[rrëqebull]

Fjala shenjë është thjeshtëzim theksimor i prapashtesimit emërndërtues [-një] të foljes sheh:
shenjë/shêjë < sheh-një/ shêh-jë.

Këtë lloj ndërtimi e hasim për shembull tek:

DALLOJË f. sh.
Tipar dallues.

trajta dialektore e të cilës: dallonjë, është edhe siemën me shenjë 'diçka që shihet, dallohet etj.'.

Kjo do të thotë se drejtimi i huazimit është krejt i kundërt: nga ilirishtoShqipja në "latinishte": sheh-një > *shih-një > signum.

Që kjo fjalë është burimore na e tregon edhe trajta ilirishtojugore σῆμα ku thjesht kemi mbaresën emërndërtuese -më (e shquar -ma) në vend të -(n)jë's:

σῆμα = °shehma, shehmë 'ajo që shihet' (sikurse ndih-ma 'diçka që ndih'; nis-ma 'diçka që nis' etj.).

[σῆμα mund të ketë lidhje edhe me σῶμα °shohma që tregonte trupin e njeriut apo të kafshëve, pra mund të ketë qenë një siemën (°shohmë, °shohje) i fjalës që përdorim sot: pamje.]

[Zeus10]

Fjala shenjë është thjeshtëzim theksimor i prapashtesimit emërndërtues [-një] të foljes sheh:
shenjë/shêjë < sheh-një/ shêh-jë.

Këtë lloj ndërtimi e hasim për shembull tek:

DALLOJË f. sh.
Tipar dallues.

trajta dialektore e të cilës: dallonjë, është edhe siemën me shenjë 'diçka që shihet, dallohet etj.'.

Kjo do të thotë se drejtimi i huazimit është krejt i kundërt: nga ilirishtoShqipja në "latinishte": sheh-një > *shih-një > signum.

Që kjo fjalë është burimore na e tregon edhe trajta ilirishtojugore σῆμα ku thjesht kemi mbaresën emërndërtuese -më (e shquar -ma) në vend të -(n)jë's:

σῆμα = °shehma, shehmë 'ajo që shihet' (sikurse ndih-ma 'diçka që ndih'; nis-ma 'diçka që nis' etj.).

[σῆμα mund të ketë lidhje edhe me σῶμα °shohma që tregonte trupin e njeriut apo të kafshëve, pra mund të ketë qenë një siemën (°shohmë, °shohje) i fjalës që përdorim sot: pamje.]

Shume e qelluar Rreqebull. Une rrokjen 'një', do e shikoja, si domethenien e "pikës" nga kuptimi i njeshit, ne mesin e gjithshkaje qe ofron pamja. Pra gjuha e mrekullueshme shqip, perdor simbol-rrokjet primitive, ne funksion te krijimit te kuptimeve, nje-unitare nga bashkimi i disa te tillave.

[bardus]

Ke te drejte Rreqebull , σῆμα = °shehma, shehmë 'ajo që shihet' ,ka edhe nje fytyre tjeter kjo folje si the- ose theama, theater.

____
Njesoj si ne shqip ndajfolja dysh e rrjedhur nga njehsi dy edhe helenet e vjeter δίς ,' adverb for δυΐς from δύο 'twice', Lat. bis, po ashtu edhe nd.dial.trish (tresh) “ δίς καὶ τρίς” , dysh dhe trish , si dhe trajta tjeter δϝίς 'twice' me dykembshen (digama) te cilen e kemi spjeguar se perse eshte perdorur aty.Numri dy ose dial. di tek helenet δύο kur u perdor si parashtese i qendroi besnik trajtes se vjeter δί - , sikur tek δίκοκκος ''with two grains'', shqip ''dy-koqe'' ; δίκρανος 'two-headed', shqip 'dy-krena' ; δίστιχος 'with two rows', shqip ' dy-shtigje' ; διετία, διετής ' a space of two years' , shqip ' dy-vjetesh'.Ndajfolja njësh tek Homeri eshte ἶσ' dhe thone se shte trajte e shkurter e ἴσος ,por nuk eshte e vertete sepse ἶσ' '' njësh'' eshte trajta e vjeter ,pra te renditura

njësh~njish ,dysh~dish ,tresh~trish te njejta me

helenishten e vjeter ἶσ , δίς , τρίς .

[Zeus10]

ἅλιος do te thotë pa frute=sterile

ne fakt ἅ eshte parafjala privative pa
ndersa
λι-ος eshte vete folja shqipe (me) le (li-nd)

ἅ + λιος= qe nuk ka dhene frute= qe nuk ka lindur

[Zeus10]

ἅ ne fjalen ἅλιος ka tjeter funksion

nga cka

ἀ ne fjalen ἀέλιος

Ne rastin e pare, sic u permend me siper, ajo eshte parafjale mohuese, kurse ne rastin e dyte eshte parafjale pohuese:

ἀ+ έλι +ος= a-sht + (di) el(l)i + ος(prapashtese parazitare)=eshte dielli

[bardus]

ἀπάτη, - , trick, fraud, deceit,

perkon me fjalen shqipe pr-apësi, mbr-apshti , si mb. i/e mbrapshtë, prapë , prapmë ,

si per hel.vj. edhe gjuhen shqipe jane te rrjedhura nga *apa,

trajtat mbiemrore i mbrapshtë,i prapë, i praptë , e spjegojne edhe origjinen e dyting.-sht- < -(h)t- .

[rrëqebull]

Një shembull shumë i mirë i një fjale ilirishtojugore është edhe ἄμπελος që do të thotë 'hardhi, vresht; mburojë'.

Cila është lidhja kuptimore midis mburojës dhe hardhisë? Vetia e tyre për të mbuluar një pjesë të trupit apo një sipërfaqe me gjethe.

Pra ἄμπελος nuk është gjë tjetër pos °mpëlojsa 'mbulesa'.

Një ndër kuptimet e fjalës mbulesë lidhet në fakt me bimësinë:

MBULESË f. sh.
[…] bimësia që mbulon një vend. Mbulesë pyjore (bimore). Mbulesë bari (bimësh, drurësh).

dhe nuk është aspak e vështirë të kuptohet se përse të Parët Tanë e kanë quajtur kështu hardhinë: sepse ajo është një bimë kacavjerrëse që mbulon hapësirën ku rritet duke e mbështjellë atë.

_ _ _

Kjo fjalë tregon se nëse ka kuptim të flitet për "nënshtrat paragrek", ka kuptim vetëm në kuptimin fjalë që janë krejt IlirishtoShqip (si në këtë rast) apo me burim nga ilirishtoShqipja. Por duke qenë se edhe vet fjalët "grekolashta" mund të jenë krejt ilirishtoShqip (ilirishtojugore) ose me burim nga ilirishtoShqipja, do të thotë se është një tepri (dhe humbje kohe) teoretike të flitet për "nënshtrat paragrek" si diçka e dalluar.

[rrëqebull]

Θάλασσα----thellesi
Θάλαττα----i thellet

Një gjetje e shkëlqyer!!! që hedh edhe më shumë dritë mbi iliroshqiptarësinë e Greqisë në lashtësi.

Fjala Θάλασσα është pa asnjë dyshim trajtëzim parak i fjalës thellësi dhe na tregon se ky koncept ka ndjekur këtë rrugë:
kripë > ujë i kripur > det > thellësi.

Trajta Θάλαττα na dëshmon një veti morfologjike të ilirishtoShqipes të ruajtur ende sot: atë të ndërkëmbyeshmërisë së ndajshtesave emërndërtuese -(ë)SÍ >< -(ë)(sh)TÍ [p.sh.: ëmbëlsí >< ëmbëltí] ose të ndajshtesave mbiemërndërtuese prej të cilave këto rrjedhojnë: -ëS >< -ë(sh)T [p.sh.: lugës >< i lugët]. Megjithatë për mendimin tim shqiptimi i tyre mund të ketë qenë (par)oksiton: °thell-ásë~ésë dhe °thell-átë.
Trajta °thellésë është shumë thjeshtësisht e paramendueshme sepse mbaresa -ésë është gjerësisht e përdorur ende sot [kërkesë, pajtesë, përftesë etj.] ndërsa trajtëzimi -ásë është më i rrallë dhe gjendet sidomos kur rrënja pararendëse është e shkurtër apo e mundëson atë [gërgasë, llasë etj.] ndërsa për mbaresën e °thellátë kemi shembuj të shumtë [çallatë, ligatë, llubatë, qëllatë etj.]. [Ndryshimi A >< E është më se i natyrshëm dhe i pritshëm kur flitet për një zhvillim mijëravjeçar të një fjale].


Θάλασσα/Θάλαττα janë ndërtuar nëpërmjet shkrirjes së nyjës së të me rrënjën kuptimore pasrendëse, përpikërisht si rasti i:

TËMBËL f. kryes. sh.
Ëmbëlsirë. Bëri një tëmbël. I pëlqejnë tëmblat.

Pra:
Θάλασσα < tʰ'all-ésë < të °allës '[ujë] i kripur; det'.
Θάλαττα < tʰ'all-átë < të °allët // //
(Ku °all është rrënja ilirishtoShqipe për kripën e ruajtur sot e parashtesuar në brendí të fjalëve jalli, gjellë, njelmët, shëllij etj.)

Në të njëjtën mënyrë është e ndërtuar edhe fjala `tëmbël` < t'ëmbël < të ëmbël 'diçka e ëmbël'.

Dallimi midis Θάλασσα dhe Θάλαττα është morfologjikisht i njëjtë me atë midis:

THELLËSIRË f. sh.
Vend i thellë; thellësi e madhe në tokë, në ujë etj.

dhe

THELLËTIRË f. sh.
Hon, humnerë.

ku kemi një pasurim fjalësor nëpërmjet ndajshtesës tjetër -rë e cila është motërzim i ndajshtesës -në që gjejmë tek trajta:

THELLINË f. sh.
1. Thellësirë.
2. Pellg mjaft i thellë që krijohet nga mbyllja e plotë a e pjesshme e një përroi dhe që shërben për të ujitur.

Kjo trajtë është morfologjikisht e njëjtë me shallinë 'shëllirë' dhe kjo na ndihmon që të shohim se sa thjesht edhe `thell-` është pararendur nga °thall-.

Fjala:

SHËLLIRË f.
3. Ujë deti i ngopur me kripë, nga i cili nxirret kripa në kripore; ujë me sasi të ndryshme
kripe, që përdoret në industri. Reparti i shëllirës.

në trajtën °shallesë σάλασσα është përdorur në mjedis ilirojugor dorik si siemën i Θάλασσα. Ndonëse ndryshimi tingullor S >< TH do të mund të na e shpjegonte atë, me gjasë kjo trajtë është e ndërtuar nëpërmjet nyjës së e cila është simotër me të. Pra: σάλασσα < s'all-ésë < së all-ésë. Ajo është rrënjësisht e njëjtë me fjalën sallatë (që është ilriishtoShqip!) dhe tek to shohim, pavarësisht shkarjes kuptimore, përdorimin paralel të mbaresave -ésë/-átë. [Sikurse dhuratë të mund ta thoshim edhe °dhuresë, apo shtresë ta thoshim edhe °shtratë].

Fjalëndërtimin nëpërmjet pjesëzës së e gjejmë në fjalë si:

SËMBAR kal.
E vë në rrugë të mbarë, e vë në udhë të drejtë.

SËRISH ndajf.
Përsëri, prapë.

SONË. gjin., dhan., rrjedh.
e përem. pron. JONË.

SUAJ gjin., dhan., rrjedh.
e përem. pron. të gjinisë fem. JUAJ.

SIPËR I. ndajf.

Ndërsa fjalëndërtimin nëpërmjet nyjës të e gjejmë në fjalë si:

TËMOTJE f. vet. sh.
Zahire për gjithë vitin. Vuri tëmotje.

TERR m.
Errësirë.

TËLYEN m.
Gjalpë.

TONË
2. Kallëz. e përem. pronor JONË.

TUAJ pron.
1. Sh. i JUAJ

TEPËR I. ndajf.

Dyshet
(të epër)tepër<<>>sipër(së hipër);
(të jonë)tonë<<>>sonë(së jonë);
(të juaj)tuaj<<>>suaj(së juaj)
na vërtetojnë se sa thjeshtësisht të ndërkëmbyeshme janë këto pjesëza dhe se sa natyrshëm në ilirishtoShqip janë degëzuar trajtat σάλασσα dhe θάλασσα.

Kureshtjekallës është edhe rasti i foljes:

TER kal.
Thaj.

TERINË f. sh.
1. Vend i thatë, tokë që s’mban lagështi, terik.
3. Vend me diell dhe që e rreh era, ku ndejnë rrobat. Ndeu rrobat në terinë.

që mund të jetë fare mirë e ndërtuar në po të njëjtën mënyrë: ter < t'er < të erë 'shpalos petkat në erë për t'i tharë; lë diçka në ajër të hapur që të thahet'. Nga ky kuptim mund të kenë lindur gjithë të tjerët dhe fjala është zhvilluar mandej me kuptime të shumta që nuk kanë më lidhje me erën por veçmas me tharjen.


Në po të njëjtën mënyrë shpjegohet një shumësi e madhe fjalësh ilirishtoShqipe (të damkosura gabimisht si "grekoloashta" apo "latine") si për shembull:
θερμός < tʰ'jermë < të jermë 'diçka e nxehur; zjerm'.
[E madje edhe vet fjala zjerm mund të jetë zëshmësim i nistores së °sjerm < °së jermë].


Për më tepër në lidhje me rrënjën °all me të cilën kemi emërtuar shijen e kripur: http://arberiaonline.com/viewtopic.php?p=40025#p40025

[bardus]

Nje fjali nga Iliada e Homerit ku a`THANA (Athina) i thote h`Ak`yllit (Akilit) :

ἀλλ' ἄγε λῆγ' ἔριδος-

(p)aj` haj(t) lej` sherrin.

[bardus]

Ne dialektet e gjuhes shqipe pjeseza formuese e menyres percjellore duke , ka shume trajta :

te
tuke
tue
tuj
ture
turhe
dyke
duke

Latin ; pres. llàu, gerund. llaàndu , shqip ' tuj la'

Homeri : ὑποδύντε , shqip' hupo-dun -te'

Trajta me e vjeter nga te tera ne shqip eshte dial. te .

Ne helenishten e vjeter dhe ne latin kjo pjesez eshte ngjitur ne fund te foljes si - te ~ τε , sic e kemi pare edhe tek menyra lidhore e sjellur me pare.Pjes. te tregon nje moment te tashem, ta , pra kur themi te shku nenkuptojme tani ne kete cast .

[bardus]

Aty siper ἄγε eshte ne shqip aj,haj,hajt mundet edhe hajde qe do te thote se skemi te bejme me huazim , tingulli grykor γ mundet te jete digamma .Si shembull edhe pr.vet. unë - ἰώ iō > Attic ἐγώ egō , edhe Sanskrit eka < ea, ia ' një ' .

----------
ἀλλ' ἄγε δή !
Paj hajt de !
φέρε δή! - bjere de!
ἴθι δή!- ik de!
ναὶ δὴ! - po de!
δή eshte pjeseza shqip

DE bised.I. pj. Përdoret zakonisht pas foljeve në mënyrën urdhërore ose pas disa ndajfoljeve për të shprehur nxitje, padurim, kënaqësi etj.; pra. Eja de! Shko de! Fol de! Prit de! Kape de! Mjaft de! Kështu de! Ashtu de! He de! Ku de? Mirë de. Lëre de! Pusho de! II. pasth. 1. Përdoret për të nxitur kalin, pelën, kaun etj. që të ecë. De, kuqo, de! De, kazil, de! 2. Përdoret e përsëritur për të përforcuar shprehjen e një habie, të një kënaqësie, të një hidhërimi etj. De, more, de! De, more hall, de! * Hajde de thjeshtligj. gjene mirë, s'është keq; ku e gjen të jetë kështu!

[bardus]

Fjalen ngrënie e kemi permendur me pare, Homeri ἤια e njejte si ne gjuhen shqipe heej ,haeja, hahћaa por me interes eshte edhe zhvillimet morfonologjike qe ka pesuar me vone ne trajten φαγία ku me kete rast po fus edhe φηγός ' ah (druri) ' meqe jane te zhvilluara njesoj.Aty me siper duket se kemi te bejme me shfaqjen e gryk. h > g ndersa hyrja φ eshte digama ϝ keshtu qe mund te shkruhen si :

haeja, ἤια < ϝ - αγία > φαγία

ah > ϝ - ηγός > φηγός

Raste te tilla me digame ne hyrje ka edhe ne shqip sikur JEH ' Jehonë' > VIGË (Gaz.) ku prothetic V mund te jete ϝ digama ,

njesoj edhe helenet e vjeter ἠχή 'shqip jeh' dhe me digamen prothetike ϝηχή ' shqip vige' ; Homeri ''ἐν πρώτοισι ϝαχών''.

[rrëqebull]

#228

Fjala shenjë është thjeshtëzim theksimor i prapashtesimit emërndërtues [-një] të foljes sheh:
shenjë/shêjë < sheh-një/ shêh-jë.

Këtë lloj ndërtimi e hasim për shembull tek:

DALLOJË f. sh.
Tipar dallues.

trajta dialektore e të cilës: dallonjë, është edhe siemën me shenjë 'diçka që shihet, dallohet etj.'.

Kjo do të thotë se drejtimi i huazimit është krejt i kundërt: nga ilirishtoShqipja në "latinishte": sheh-një > *shih-një > signum.

Që kjo fjalë është burimore na e tregon edhe trajta ilirishtojugore σῆμα ku thjesht kemi mbaresën emërndërtuese -më (e shquar -ma) në vend të -(n)jë's:

σῆμα = °shehma, shehmë 'ajo që shihet' (sikurse ndih-ma 'diçka që ndih'; nis-ma 'diçka që nis' etj.).

[σῆμα mund të ketë lidhje edhe me σῶμα °shohma që tregonte trupin e njeriut apo të kafshëve, pra mund të ketë qenë një siemën (°shohmë, °shohje) i fjalës që përdorim sot: pamje.]

Dy fjalë të tjera ilirishtoShqipe të ndërtuara sipas kalkut strukturor rrënjë foljesore + mbaresë emërndërtuese -ma janë edhe:

νόημα që është përdorur filozofikisht për të treguar 'përmbajtjen e mendimit që vjen nga ndijimet e jashtme apo arsyetimi; ajo që ndihet, njihet, mendohet' pra °njoh-ma . Më saktësisht, nga ana tingullore, ajo përkon me nojma që sot do të thotë veçmërisht 'shenjë me anë të së cilës i bëjmë të njohur diçka dikujt' (dhe që na tregon se ndoshta, në këtë rast /NJ/-ëja është zhvilluar nga /N/-ëja):

NOJMË f. sh. bised.
Shenjë që i bëjmë dikujt me sy, me kokë a me dorë për t'i dhënë të kuptojë diçka. I bëri (i dha) një nojmë. Merren vesh me nojma. I bëri një nojmë me sy (me dorë).

dhe

ζέμα °zjema! 'zierja, valimi' [edhe në kuptimin përfytyrimor 'shfaqje në mënyrë të papërmbajtshme (e një ndjenjë, një mendim etj.)']. Trajta ζέμμα me gjasë është e njëjtë me `zjemja` (siç ende përdoret në gegnisht), ku /-mj-/ është shkrimësuar si një /m/ e dyfishtë apo e zgjatur /-μμ-/.

[rrëqebull]

#1982

MANA pj. krahin.
Përdoret si fjalë e ndërmjetme, me kuptimin «me të vërtetë, të thuash të drejtën, për besë». Mana po (jo). Mana, të paktë i ka shokët. Mana, e di shumë mirë.


μέν, μήν used absolutely to express certainty, , indeed, of a truth,

[…]

οὐδὲ μὲν οὐδέ "jo mana jo" ,'jo me te vertete jo;

mana = μὲν ,μήν


Homeri e ka patur shume qejf kete pjesez,ashtu sikurse edhe Mirditoret qe e perdorin me shumice.

Për mendimin tim, pjesëza μέν/ μήν është e njëjtë me (për)njëmend:

PËRNJËMEND ndajf.
Me gjithë mend, pa bërë shaka, me të vërtetë, njëmend. E kishte përnjëmend. Fliste përnjëmend.

NJËMEND ndajf.
1. bised. Tashti, këtë çast; pas pak, së shpejti. Njëmend e gjeta. Vjen njëmend. Njëmend sa u ndamë. Njëmend do të vijë.
2. Vërtet, me të vërtetë, përnjëmend, me gjithë mend. A do të më thërrasësh njëmend? Njëmend e ke?

Të cilat vijnë nga trajta e lashtë [(nj)î] mên:

appears from the Ep. and Ion. form ἦ μέν in protestations and oaths (where Att. used ἦ μήν）

Trajta mana ka mundësi të jetë thjesht një zhvillim i pritshëm siç ndodh edhe me vet fjalën mënd >< mend >< mând >< mênd >< mên >< mênie.

Tek fjalia që ka sjell bardusi, οὐδέ është e njëjtë me «jo de», çka tregon se edhe pjesëza δέ është ilirishtoShqip dhe e kemi ruajtur pavarësisht disa ndryshimeve përdorimore:

DE bised.
I. pj. Përdoret zakonisht pas foljeve në mënyrën urdhërore ose pas disa ndajfoljeve për të shprehur nxitje, padurim, kënaqësi etj.; pra. Eja de! Shko de! Fol de! Prit de! Kape de! Mjaft de! Kështu de! Ashtu de! He de! Ku de? Mirë de. Lëre de! Pusho de!
II. pasth.
1. Përdoret për të nxitur kalin, pelën, kaun etj. që të ecë. De, kuqo, de! De, kazil, de!
2. Përdoret e përsëritur për të përforcuar shprehjen e një habie, të një kënaqësie, të një hidhërimi etj. De, more, de! De, more hall, de!
* Hajde de thjeshtligj. gjene mirë, s'është keq; ku e gjen të jetë kështu!

μέν ka edhe kuptimin 'ndërsa' dhe me gjasë i ka kaluar latinishtes me prapashtesim si "men-tre" (që gabimisht shpjegohet nga "dum + interim"). Në Shqip ky kuptim nuk është ruajtur por duke ditur që pjesëza men(d) përdoret edhe me kuptime gati-ndajfoljore:

MEND pj.
Për pak, gati. Mend u përplas (u rrëzua). Mend ra përtokë. Mend harrova. Mend e theu.

nuk është e vështirë të mendohet se si në të shkuarën ka patur edhe atë funksion.