Ilir Cenollari
Sa e vjetër është gjuha shqipe, në cilat koordinata gjeografike është folur, si ka evoluar, cilët popuj janë marrë vesh përmes saj dhe dialekteve, cilat janë raportet e saj historike me greqishten e vjetër dhe latinishten..? Larg pretendimeve hipotetike dhe të paargumentuara, larg dëshirës së ndikuar nga nacionalizmi, më poshtë po japim vlerësimin e disa prej studiuesve më në zë të globit në lidhje me prejardhjen dhe vjetërsinë e gjuhës shqipe. Faktet janë tronditëse nëse do të vihen përballë asaj pjese të pranuar “zyrtarisht” deri tani nga gjuhëtarë, historianë e studiues shqiptarë e të huaj. As më pak dhe as më shumë historiografia shqiptare përballë fenomenit të vjetërsisë, prejardhjes, mbase edhe kohës së shkrimit të shqipes, ka nevojë të jetë më e qartë dhe këtë e kanë pohuar edhe gjigantë të kalibrit të Çabej. Gjithsesi brezi i ri, por edhe i vjetër i studiuesve shqiptarë tashmë ka dhënë shenja se janë duke dalë nga kornizat e vjetra. Fatmirësisht shenjat janë të mira dhe të dukshme. Këtë duket ka pasur parasysh edhe akademiku Shaban Demiraj, kur ka shkruar në veprën e tij monumentale “Gjuha shqipe dhe historia e saj”, se: ”Hulumtimi dhe shpjegimi i elementëve ‘pellasgjike’ (më saktë, para ilire), që shqipja i ka trashëguar nëpërmjet ‘nënës’ së saj, mbeten një nga detyrat e rëndësishme të historisë së gjuhës shqipe”. Po le të shohim se në ç’përfundime kanë dalë kolegët e Demirajt në të gjithë globin, kur janë përballur me faktet për shqipen e lashtë.
Franz Bopp-i përcaktoi i pari se gjuha shqipe “i përket në mënyrë të sigurt familjes indoevropiane, por në elementet e saj themelore nuk ka ndonjë lidhje më të ngushtë, ose, aq më pak, ndonjë lidhje prejardhjeje me asnjërën nga motrat sanskrite (= indoevropiane) të kontinentit tonë”.
Vinçenc Xoberti, filozof italian (1801–1852) nënvizon: “Latinishtja është një gjuhë pellazgjike, që rrjedh nga eolishtja dhe e afërt me ato gjuhë që përdoreshin në Greqi para vërshimeve “Deukalonike”, d.m.th., me ata të huaj që flet Herodoti”.
Nieburi shkruan: “Në latinisht gjendet një fond gjysmë grek dhe se origjina e tij nga pellazgjishtja nuk duket e dyshimtë”.
Johan Seferin Fater (1771–1826) shpreh mendimin se përputhjet e shqipes me latinishten mund të kenë një origjinë të përbashkët të bartësve të këtyre gjuhëve.
Jernei Bartolomeo Kopitar ka arritur në përfundimin: “Kështu, pra, deri në kohën e sotme, në veri të Danubit, në Bukovinë, Moldavi e Vllahi, Transilvani, Hungari, si dhe në anën tjetër të Danubit, në Bullgarinë e mirëfilltë, pastaj në të gjithë vargun e Alpeve të Ballkanit, në kuptimin e vjetër më të gjerë të këtij vargmali, nga njëri det në tjetrin, në vargmalet e Maqedonisë, në Pind dhe përmes Shqipërisë sundon vetëm një formë gjuhësore, por me tri lloje lënde gjuhësore (nga të cilat një është vendase, ndërsa dy të tjerat kanë ardhur nga Perëndimi dhe nga Lindja”.
Xylanderi shkruan: “Fjalët e gjuhës shqipe, pa ndryshime thelbësore e pjesërisht nga rrënja, gjenden edhe në gjuhët e tjera, si në greqishten e vjetër e greqishten e re, në latinishte, në gjuhët romane, gjermanishten e vjetër, të re, suedisht, danisht, anglisht, sllavisht, persisht, arabisht, keltisht, baskisht e indishten e vjetër”. Xylanderi shton se prapashtimi i nyjës shquese dhe fleksioni i saj më i zhvilluar se në baskisht, islandisht, suedisht e danisht, nuk gjendet në ndonjërën prej atyre gjuhëve të popujve që kanë ndikuar mbi shqipen. Përputhjet me sanskritishten tregojnë lidhje afrie të drejtpërdrejtë sesa të ndërmjetme, lidhje të afërt me trungun e përbashkët sesa me popujt që dolën më vonë në histori. Të njëjtën dukuri vë re edhe Franc Bopp-i.
Vicens Dorsa (studiues arbëresh) shkruan se në shqipe ruhen rrënjët e dialektit (digamës) eolik parahomerik.
Jeronim De Rada shkruan: “Analiza gjuhësore e përligj opinionin se në greqishten e vjetër gjendet një shtresë fjalësh, e cila i përgjigjet një periudhe më të vjetër të shqipes. Teza e Blumentalit rezulton e saktë”.
Elia Lates pohon se nuk ka asnjë arsye që të mos pranohet origjina ilire e popujve italikë.
Alfredo Trombeti pohon se fiset ilire u përhapën në tërë Gadishullin Italik, nga Venediku gjer në Pulia e Kalabri.
Ribezzo gjen përputhje të shumta mes onomastikës venete, japigje, ilire e shqiptare.
Jani Vreto thekson se rrënjët e fjalëve shqipe nuk gjenden as tek Homeri dhe as tek Hesiodi, sepse janë më të vjetra se ato.
Eqrem Çabej shprehet se në greqishten e vjetër ka disa fjalë, që shpjegohen vetëm me anë të shqipes. Një degë e shqipes vjen nga Egjeu, është egjeane, por nuk e shtjellon më tej këtë ide.
Adelungu te “Mithridati” shkruan: “Meqë trakishtja është një nga gjuhët e njohura më të lashta, ajo do të ketë ruajtur gjurmë më të shumta të një gjuhe nënë të lashtë, sesa gjuhët e fqinjëve të saj të afërt e të largët. Në gjuhën e mëvonshme greke nuk duken shumë fjalë rrënjë të keltishtes, gjermanishtes…, sepse, pasi u formua gjuha dhe populli i tyre, ata nuk u ndodhën në lidhje të drejtpërdrejtë me këta popuj, ajo duhet parë si një mbeturinë e trakishtes; trakët ishin fqinjët më të afërt të këtyre popujve jo vetëm në Evropë, por edhe në vendbanimin e tyre të parë në Azi, ku duhet të jenë formuar prej një burimi të përbashkët”.
illy Borgeau në veprën “Ilirët në Greqi dhe në Itali” këmbëngul se Beotia, Akarnania, Etolia, mandej Argosi dhe Sparta janë të mbushura me antroponime e toponime ilire, se Boitoia dhe Argosi në zanafillë janë krijime ilire, d.m.th., pellazge. Të njëjtën pikëpamje mbron edhe gjuhëtari italian Bonfante.
Albrech Blumental ka gjetur gjurmë të shumta gjuhësore ilire në territorin e Greqisë. Kretçmeri, Budimiri, Krahe, Bonfante etj., kanë gjetur fosile të shqipes së moçme (të periudhës së bronzit) në Mikenë e më gjerë.
Maks Myler profetizon: “Do të vijë dita kur kjo gjuhë do të bëhet çelësi i shpjegimeve të sekreteve të mëdha”.
Malte-Brun përcakton: “Gjuha e ilirëve të lashtë, ose e shqiptarëve të sotëm është një gjuhë e veçantë, prejardhja e së cilës shkon deri në lashtësinë e thellë e madje në një kohë kur filluan të formoheshin secila në sferën e saj edhe gjuhët greqishte, latinishte, iberishte, keltishte, sllavishte, teutonishte dhe gotishte”.
Johan Georg von Han, hedh idenë e prejardhjes së përbashkët “tireno-pellazgjike” të ilirëve, epirotëve e maqedonasve, të cilët formojnë një degë të veçantë të rëndësishme të lashtësisë, krahas grekëve e romakëve. Hani nga mitologjia greko-romake përqas me gjuhën shqipe këto fjalë: Uranus, Rhea, Kronos, Kyklopea, Venus, Anna, Perenna, Anaitis, Zeus, Ge, Dhemeter, Deukalion, Thetis, Oceanus, Dif, Diel, Kybelle, Atlas, Vulkanus, Tinias, Tina, Ceres, Kore, Hermakes, Turms, Merkuris, Nemesis, Ruana, Pales.
M. Saqellari, gjuhëtar i sotëm grek, pranon se ka mjaft elemente, që dëshmojnë për hierarkinë parahelene, pellazge, të hyjnive të Olimpit”.
N. P. Elefteridhi pohon se greqishtja në pjesën më të madhe u formua gati e tëra nga gjuha pellasgjike.
Jakov Thomopullo dëshmon se ka lexuar mbishkrimet eteo-krete nëpërmjet gjuhës shqipe.
Enzo Gatti shkruan: “Gjeografia e lashtë e Evropës Mesdhetare është pothuaj e gjitha ilire …Emrat gjeografikë të Kretës, Korfuzit, Qipros, Sicilisë, Sardenjës, Baleareve… “.
Historiani francez Kantu shkruan: “...Në përgjithësi është pranuar se shqiptarët i përkasin racës pellasgjike… ata përbëjnë një racë mitike, si titanët dhe ciklopët... Faktet dëshmojnë se pellazgët sollën në Greqi, jo vetëm disa arte, por një sistem të tërë besimi, artesh dhe germash. Ajo ishte një racë po aq sa bujare, edhe e pafat. Gjuha e tyre, më e ngjashme me latinishten se sa me greqishten, u ruajt në dialektin eolian dhe në atë epirot, që helenët i cilësonin si barbarë”.
George Fred Uilliams, studiues amerikan, që në vitin 1914 shprehej se “po të kthehemi në parahistori, para se rapsodët homerikë t’i këndonin hyjnive dhe heronjve mitologjikë, para se të shkruhej gjuha greke, jetonte një popull i njohur me emrin Pellazg. Shqipja ka qenë gjuha e vërtetë e Homerit, e Aleksandërit të Madh dhe e Pirros së Epirit”.
Robert d’Angely shkruan: ”...Shqiptarët janë më të vjetër se grekët, kjo s’ka dyshim, tingulli monosilabik është provë për këtë. Origjina e shqipes dhe e greqishtes nxjerr në pah në mënyrë të padiskutueshme raportin e vërtetë mes tyre, atë të prejardhjes së greqishtes nga gjuha shqipe: nëna e saj”.
Eqerem Çabej vërente me mprehtësi se kontributi i shqipes për gjuhët e tjera ballkanike do studiuar më gjerë. Pyetja trashëgim a huazime shtrohet sot e gjithë ditën për një sërë fjalësh. Ka emra visesh me një pamje mjaft të moçme, fjalë që s’u dihet kuptimi. Nisur nga gjendja e njohurive të atëhershme, Çabej shprehej se ka një kundërvënie mes historisë dhe gjuhësisë përsa i përket vendit dhe kohës së formimit të gjuhës shqipe.
Nuk shohim asnjë kundërvënie mes arkeologjisë, historisë dhe gjuhësisë; këto shkenca përputhen në përfundimet e tyre, duke ndjekur secila rrugën e vet të pavarur të studimit. Çabej shprehte pikëpamjen se prehistoria e shqipes mund të ketë vazhduar në Gadishullin e Ballkanit, veçse gjuhësisht ajo s’mund të ndiqet.
Akademiku Shaban Demiraj në veprën monumentale “Gjuha shqipe dhe historia e saj”, shkruan: ”Hulumtimi dhe shpjegimi i elementëve “pellasgjike” (më saktë, para ilire), që shqipja i ka trashëguar nëpërmjet “nënës” së saj, mbeten një nga detyrat e rëndësishme të historisë së gjuhës shqipe”.
Si përfundim, mund të themi se shqipja përfaqëson zhvillimin gradual të gjuhës së lashtë vendase, autoktone ilire, përgjatë mijëvjeçarëve e dhe shekujve deri në ditët tona. Mendimi i Miklosiçit, gjuhëtar i dëgjuar, se: “…kështu, ne jemi të prirë, që, në mos të gjitha, të paktën shumicën e dukurive të shqyrtuara këtu t’ia atribuojmë elementit të vjetër vendas dhe besojmë që ky element të ketë qenë i një rrënje me shqipen e sotme, të cilën ne e shohim si vazhduese të ilirishtes”, është i bazuar dhe i drejtë.
G. Meyer pranonte se shqipja përfaqëson një fazë të re të ilirishtes së moçme, ose më saktë të njërit prej dialekteve të moçme ilire. Ndërsa Kretchmeri shtonte se kjo është kaq e vërtetdukshme, saqë njeriu duhet të sillte arsye shumë të rëndësishme për ta kundërshtuar atë. Duke bërë një sintezë të këtyre veçorive gjuhësore, Çabej arrin në përfundimin e sigurt se shqipja buron prej shkallës më të lashtë, pavarësisht se me cilën gjuhë jo greke të Gadishullit Ballkanik të kohës antike është identike ajo shkallë e lashtë.
"Moreover, you scorned our people, and compared the Albanese to sheep, and according to your custom think of us with insults. Nor have you shown yourself to have any knowledge of my race. Our elders were Epirotes, where this Pirro came from, whose force could scarcely support the Romans. This Pirro, who Taranto and many other places of Italy held back with armies. I do not have to speak for the Epiroti. They are very much stronger men than your Tarantini, a species of wet men who are born only to fish. If you want to say that Albania is part of Macedonia I would concede that a lot more of our ancestors were nobles who went as far as India under Alexander the Great and defeated all those peoples with incredible difficulty. From those men come these who you called sheep. But the nature of things is not changed. Why do your men run away in the faces of sheep?"
Letter from Skanderbeg to the Prince of Taranto ▬ Skanderbeg, October 31 1460
Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
Aleksandri i Madh "Biri i Zeusit" me përkrenare me "kok një bri cjapi të mrekullueshë
Agron Luka - Gazeta Shkodra
Zbulimi arkivor surprizë i studiueses italiane Luçia Nadin.
Zbulimi i Statuteve të Qytet Komunës Republikane të Shkodrës të shek XIV-XV dhe brenda tyre i një lloj testamenti me privilegje të Aleksandrit të Madh, akorduar disa popujve të gadishullit tonë “me gjuhë të përafërt”, na jep mundësinë të shprehim disa mendime. Bëhet fjalë për librin “Statuti di Scutari”, della prima metà del secolo XIV con le addizioni fino al 1469, a cura di Lucia Nadin, giugno 2002, Roma. Këtë libër të plotë ka pasur mirësinë të ma dhurojë prof. Nadin, me të cilën patëm edhe rastin të njihemi personalisht dhe të bashkëbisedojmë gjatë qëndrimit të saj në Shqipëri. Një material të pjesshëm ajo ma kishte dhuruar qysh më 1997. Besoj se këtu po plotësoj edhe një pjesë të kërkesës së prof. Nadin, për një diskutim në interpretimet e ndryshme, rreth këtij zbulimi, të cilin më vonë do ta plotësojmë më tej.
Fillimisht do të ishte me interes që lexuesi të njihet konkretisht me tekstin, të cilin po e citojmë sipas përkthimit shqip:
“PRIVILEGIUM ALEXANDRI MAGNI MACEDONIS EX GRECO ORIGINALI TRADUCTUM”
Unë Aleksandri, bir i Filipit mbretit të Maqedonasve, mishërim i Monarkisë, krijues i Perandorisë Greke, bir i Zeusit të madh, bashkbisedues i Brahmanëve dhe i Pemëve, i diellit dhe i hënës, triumfues mbi mbretëritë e Persëve e të Medëve, Zot i botës prej ku lind dhe deri ku perëndon dielli, nga veriu në jug, pinjoll i farës së shquar të popujve Ilirikë të Dalmacisë, Liburnisë, dhe të popujve të tjerë të së njëjtës gjuhë që popullojnë Danubin dhe zonën qëndrore të Thrakës, u sjell dashurinë, paqen dhe përshëndetjet e mia dhe të të gjithë atyre që do të më ndjekin në sundimin e botës. Duke qenë se ju gjithmonë më jeni treguar të besës dhe të fortë e të pathyeshëm në betejat e bëra krah meje, u jap e u dorëzoj juve në zotërim të lirë gjithë hapësirën prej Akuilonit e deri në skaj të Italisë së jugut. Askush tjetër veç jush, të mos guxojë të vendoset e të qëndrojë në ato vende, dhe po u gjet ndonjë i huaj, ai do të mund të qëndrojë vetëm si skllavi juaj, dhe pasardhësit e tij do të jenë skllevër të pasardhësve tuaj.
U shkrua në kështjellën e qytetit të Aleksandrisë, themeluar prej meje buzë lumit madhështor të Nilit, në vitin XII. Me vullnet të perëndive që nderohen në mbretëritë e mia, Zeusit, Marsit, Plutonit dhe Minervës, perëndisë së perëndive. Dëshmitarë të këtij akti janë Atleti, logotheti im, dhe njëmbëdhjetë princë të tjerë, të cilët unë po i emëroj si trashigimtarë të mi dhe të të gjithë botës, meqenëse po vdes pa lënë pasardhës.
Aleksandri i Madh i Maqedonisë, në vitin 325 para lindjes së Krishtit, ose siç njihet ndryshe, viti 4874.
Në lidhje me këtë dokument të cilësuar si apokrif, që është një kopjim me dorë i shek XV nga një tekst në latinisht, i cili pretendohet se ishte përkthyer nga një “ish origjinal greqisht”, konsideratat e para janë shprehur se kemi të bëjmë me një lloj fallsifikimi, të një kohe të papërcaktuar ende.
Ne na rezulton se kemi të bëjmë me një njohës ekspert të burimeve antike dhe nuk e përjashtojmë që formulimi ka pasur edhe ndonjë bazë reale. Nga formulimi i tekstit bindemi plotësisht se aty kemi një lloj akti testamentar kolektiv të kohës dhe tipit të natyrës skllavopronare dhe jo të një kohe feudale. Në ndihmë vjen edhe vërejtja se aty nuk ka asnjë lloj prezence e as pretendimi të sferës sllavojugore.Gjithsesi, këto “privilegje të një akti testamentar” duhet të jenë shfrytëzuar për pjesën kohore kur i hynin në punë komunitetit e më pas Komunës Qytetare Republikane mesjetare të Shkodrës. Në këtë arsyetim, ndonjë premisë na çon sëpaku në një kronologji aty rreth shek XI. Kështu nuk mund të mohohet se, “Privilegjet dhe Testamenti”, kanë shërbyer si një lloj preambule e dëshmie për të treguar lashtësinë dhe ligjshmërinë e të drejtës së pronësisë autoktone etj. Qytetarët shkodranë mund ta kenë shfrytëzuar, për t’u mbrojtur, për të ruajtur e konfirmuar autonomitë e privilegjet e tyre, përballë okupatorëve sllavojugorë dhe përgjithsisht nga feudalët.
“Privilegjet dhe Testamenti”, janë pasuar pastaj me të drejta dhe privilegje të reja qytetare, siç i gjejmë nga disa gjurmë të ish “Statuteve antike” para këtij Statuti mesjetar, të cilat janë përforcuar edhe me dekrete të akorduara nga perandorët bizantinë.
“Privilegjet” dhe “Testamenti”, edhe sikur t’i marrim në minimumin e vlerës së tyre, na tregojnë se kemi një lloj dokumentimi për të hetuar vetëdijen e hershme të mbrendshme të atyre popullsive autoktone që e pretendonin trashigiminë e lavdishme të Filipit II dhe gruas së tij epirote Olimpisë, të Aleksandrit të Madh, Aleksandrit Mollos e Pirros së Epirit.
Krahasime të “Testamentit dhe Privilegjeve” të Shkodrës me burimet e shkruara antike dhe mbi disa interpretime të kultit të njeriut perendi të Aleksandrit të Madh
Shkenca historike moderne e ilirologjisë, e albanologjisë dhe e shqiptarologjisë, nuk ka mundur t’i evidentojë me siguri të plotë shkencore lidhjet fisnore, zakonore, etnografike, gjuhësore etj, si një proçes të lidhur dhe të avancuar etnosi ndërmjet fiseve të afirmuara si ilire, epirote, albane, dardane, dalmate, liburne, maqedone, thrake, tribale etj. Këto fise, edhe pse kufitare, helenët të gjithë i konsideronin “si barbarë”, pra që nuk ishin inkuadruar në etnosin grek.
Në plan të parë, nga teksti i Shkodrës, sigurisht na vjen ajo deklarata e kushrinisë farefisnore, pastaj ajo e gjuhës së njejtë ose së paku të përafërt dhe në fund vetëdija e një autoktonie të thellë gadishullore.
Sipas mitologjisë së lashtë gadishullore, bazileusi Maqedoni ishte bir i Zeusit dhe Etrisë. Maqedoni u martua me një vajzë vendase dhe kështu i lindën dy fëmijë Pierja dhe Emathi, që tek Homeri, në “Iliada” na dalin si emëra toponime të dy krahinave të Maqedonisë. “Dhe Hera fluturim…kaloi mbi Pierje dhe u hodh mbi fushat pjellore t’Emathjes”. Homeri përmend edhe një nimfë detare me emrin Amathia.
(Homeri, “ILIADA”, përkth. shqip Gj. Shllaku 1979, XIV, v.275-277; po aty shën. 7, f 485; po aty XVIII, v. 59)
Një paraqitje interesante, bazuar në autorë më të hershëm, na jep Straboni: “Maqedonia kufizohet nga perëndimi me bregdetin e Adrias…dhe arrin në lindje deri në Thesalonik…Maqedonia më përpara quhej Emathia. Emrin e mori nga një udhëheqës i vjetër që quhej Maqedon. Ishte edhe qyteti me emrin Emathia, afër detit. Këtë vend e sundonin disa nga fiset epirote dhe ilire…”.
(Strabonis, “Geographica”, Frag. VII, 10,11 etj)
Është shumë e qartë dhe llogjike se një pjesë nga kjo ish krahina homerike Emathia, ruhet me krahinën e sotme të Matit tonë, ku kemi edhe lumin omonim Mati dhe në grykë derdhjen e tij në buzë det edhe fushën Breg Matia (breg nga sllavishtia). Në brendësinë e kësaj krahine, sëpaku qysh nga konstatimi mesjetar, hyn edhe një mikrokrahinë e quajtur Maqellarë (me një ndërhyrje të sufiksit turk “llarë”). Mund ta supozojmë se në bregdetin e Adrias/Adriatikut, diku matanë Kepit të Rodonit, duhet të ketë qenë edhe qyteti, për të cilin nuk ka ndonjë lloj hetimi nga arkeologjia jonë. Vërejtja që bën Straboni për mbi një ndërthurje e kontestim të një zone adriatike, midis ilirëve dhe maqedonëve rezulton te disa autorë antikë. Sipas Pompe Trogut në shek I p.e.r. (në kompilimin e Justinit të shek II) dhe gjeografit K. Ptolemeu të shek II, edhe fisi i albanojve e qyteti Albanopolis, rradhiteshin midis fiseve e teritoreve maqedone etj. Ndonjë nga autorët antikë mendonte se Emathia ishte emri më i lashtë i Maqedonisë. (Shih në përmbledhjen “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”, bot. shqip 1965, te Plini, NH, IV, 10; Justini, VII,1, 1; Claudio, V, 44 etj)
Sipas sa shkruhet në dokumentin e cituar të Shkodrës, rezulton se popullsitë gadishullore ilirike, që përmenden shprehimisht dhe ato që nënkuptohen, ishin të lidhura me një unitet e interes reciprok me Aleksandrin e Madh. Do të ishte jo llogjike të mendohej, që perandoria e Aleksandrit të Madh me atë shtrirje gjigande të mos e kishte zotëruar bregdetin Adriatik. Pra, shtrirja e maqedonëve si liderë mbi gadidhullin tonë, nuk duhet parë thjeshtë e vetëm tek pushtimet direkte maqedone, por si një aleancë mbarë gadishullore e më gjerë. Popullsitë ilire ishin kontribuese e bashkpjestare të atij pushtimit më të madh botëror dhe të realizuar gjithashtu në një kohë rekord.
Aleksandri pati rastin t’i njihte ilirët dhe gjuhën e tyre direkt dhe kjo tregon se ajo “afërsia e të njëjtës gjuhë” e tekstit të Shkodrës e ka një bazament, së paku llogjik. Aleksandri gjithashtu e konstatoi vetë, në betejat kundër ilirëve në vitin 335 p.e.r., se ishte pothuajse e pamundur që t’i nënështronte nën zgjedhë “ilirët kryelartë” dhe prandaj ishte më mirë t’i kishte aleatë. Në vitin 337 p.e.r. për t’u mbrojtur nga një zëmërim i Filipit, Olimpia iku në Epir, ndërsa vetë Aleksandri vajti te mbreti i Ilirisë. (Q. Curti Rufi, “Historiarum Alekxandri Magni Macedonis”, Supl. Lib. I, 11, cit, sipas “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”, 1965, f 185; Në këtë libër bazohemi edhe për citimet e tjera të autorëve antikë)
Me mendimin në kokë të një fushate evropiane kundër Azisë, fillimisht kundër Persisë, Aleksandri nxitonte të formonte aleancën gadishullore evropiane dhe të mos linte vatra të rrezikshme “prapa shpine” dhe kështu dalngadalë: “tribalët, ilirët dhe fise të tjera të pavarura që jetonin buzë Istrit (Danubit A.L.) …të gjithë thanë se kishin ardhur të kërkonin miqësi me Aleksandrin; të gjithë ata lidhën me të miqësi”. (Flavii Arriani, “Alexandri Anabasis”, Lib. I, 1, 4.)
Siç e shohim, pra e kemi edhe të shkruar në burimet antike atë shtrirje aleance dhe dhënie bese nga Epiri te Iliria e deri në Danub, të cilin e nxjerr në evidencë teksti i Shkodrës. Dhe detyrimisht të gjitha këto, do të kondicionoheshin edhe nga hiseja në privilegje tokësore, në pagesat me ar e argjend etj. Ja se si pasqyrohet kjo në betejën kundra Darit të Persisë: “Aleksandri vizitoi gjithë ushtrinë dhe popujve të ndryshëm iu drejtua me fjalë të ndryshme. Ilirët dhe thrakët i nxiti me pasuritë e mëdha të persëve…” (Justini, cit. Libri XI)
Qysh në kohën e Filipit II, sa duket maqedonët e fuqizuar e zgjeruan prezencën e tyre, mbi hapësirën detare adriatike dhe kjo është arësyea, që athinasi oratori i famshëm Demosteni i shqetësuar jep alarmin: “Filipi po fortifikon qytete në Iliri.”
(Demosthenis, “Orationes”, IV, 48)
Në këtë linjë është llogjike edhe një vazhdimësi prezence ndërtimtare dhe fortifikuese nga Filipi, te Aleksandri i Madh. Këtu ne tentojmë ta fusim Shkodrën. Por, duhet të kemi parasysh edhe pohimin që kishte bërë para 500 vjetëve M. Barleti ku shprehej: “…Tashti pra, thonë disa të huaj se Shkodrën e paska themeluar Aleksandri i Madh, por ky pohim nuk duhet pranuar sepse Shkodra ka ekzistuar shumë kohë më përpara se të lindte Aleksandri i Madh; por edhe vetë turqit muhamendanë shkojnë me këtë mendim sepse qytetin e Shkodrës, në gjuhën e tyre e quajnë Skanderie/Iskenderie dhe ky emërtim sipas tyre, është i njejtë me emrin Aleksandrie…”. (M. Barleti, “Rrethimi i Shkodrës”, përkth. shqip 1982, f 37)
Kjo vërejtje shumë e drejtë e Barletit, lidhet me kohën e ekzistencës së Skodrinon-it si një qytezë/peripolis, ku ai e përjashton Aleksandrin e Madh nga “themelimi i parë-aedificationem”, të cilin ai e fut lashtë në mjegullën mitologjike. Ndërkaq rezulton se nuk e ka përjashtuar Aleksandrin e Madh nga ndonjë ish prezencë ndërtimtare e rifortifikuese e më vonshme e shek IV p.e.r.
Dihet se në hapësirën mesdhetare e më gjerë, Aleksandri i Madh i dha emrin e vet shumë qyteteve antike, ku disa prej tyre nuk ishin themeluar nga ai dhe natyrisht i kishin emrat e tyre të parë. Deri më sot ne nuk kemi asnjë farë pikmbështetje, nga burimet e shkruara antike dhe ato arkeologjike, që të hedhim sëpaku ndonjë lloj hipoteze që Skodrinon-i ishte quajtur edhe me ndonjë emërtim të dyzuar si Aleksandri. Ne dimë vetëm se Shkodra qysh nga shek XV filloi të mbante edhe një emërtim të dytë si Iskenderie-Aleksandri. Gjithashtu dimë se më heret qe bërë edhe një farë barazimi midis Scutarisë bizantine dhe Scutarit/Shkodrës etj.
Në “Testamenitn e Privilegjet” e tekstit të Shkodrës, pamë se na del drejtpërdrejt kulti i njeriut perendi të Aleksandrit si “biri i Zeusit”. Ta ilustrojmë e ta krahasojmë pak këtë me disa nga literaturat antike të njohura, për të parë edhe se çfarë roli kishte luajtur ky kult në ekspansionin gjigand teritorial të Aleksandrit të Madh. Te Lukiani i shek II, gjejmë shumë informata interesante. Citoj:
Filipi – Tani, pra, o Aleksandër, s’mund të thuash që s’je djali im; se, po të ishe i Zeusit, nuk do të kishe vdekur.
Aleksandri - …e pranova divnesën, pasi mu duk se më hynte në punë…barbarët u tmerruan duke kujtuar se isha perendi…
Filipi - …Me të vërtetë kush nuk do të qeshte, po të shihte të birin e Zeusit të hiqte shpirt dhe të kërkonte ndihmën e mjekëve?”…
Dhe në këto dialogje gjejmë edhe njëlloj episodi, ku një pjesë e madhe nga toka italike konsiderohej si e nënështruar me vullnetin e saj, ndaj Aleksandrit të Madh. Aleksandri çfaqësohej ndaj Filipit, për kritikat që i ishin bërë: “Më qorton se unë u drejtova kundër Lindjes, mbasi s’i dhashë rëndësi të madhe Perendimit. Po ç’të bëja në Perëndim, kur mund të kisha pushtuar pa luftë Italinë, Libinë dhe gjith viset deri në Gadire? (qyteti Kadiks në Spanjë dhe afër Gjibraltarit. A.L.) Se gjeta të udhës të luftoja me popujt e atjeshëm, pasi këta u trembën dhe më njohën për Zot të tyre”.
(Lukiani, “Vepra të Zgjedhura”, bot. shqip. 1979, f 250-259, “Aleksandri, Hanibali dhe Skipioni; “Diogjeni dhe Aleksandri”; “Filipi dhe Aleksandri”, nga “Dialogjet e të vdekurve”)
Duke pasur parasysh këtë mundësi, mund të merret në konsideratë ajo ideja e privilegjeve skllavopronare, që i jepen aleatëve gadishullorë, në bregdetin adriatik italik nga Akuiloni në veri e deri poshtë Otrantos në jug.
Te Diodori i Siçilisë (shek I p.e.r.) informohemi fillimisht: “Filipi II, mbreti i maqedonasve i mundi ilirët në një betejë të madhe, dhe më pas vuri nën zotërimin e tij gjith banorët gjer në liqenin Lyhnid u kthye në Maqedoni. Ai bëri me ilirët një paqe fitimtare...u lëshua mbi Ilirinë, me një ushtri të fortë…nënshtroi shumë fortesa…”
Po nga Diodori kemi edhe këtë informatë mjaft të rëndësishme: ”Në atë vit (324 p.e.r.) erdhën në Babiloni të deleguar pothuajse nga e gjithë bota; një palë përgëzonin mbretin Aleksandrin e Madh për fitoret e tij, të tjerët i ofronin kurora, shumë ndër ta i sillnin dhurata të çmueshme, disa lidhnin me të marrëveshje miqësie e aleanca… Të gjithë popujt, qytetet e sundimtarët e Azisë i paraqitën atij homazhe. Erdhën shumë dinastë nga Europa…nga Libia …Kartaga e krejt popujve …deri te Shtyllat e Herakliut. Përsa i përket përfaqësuesve të Europës, këtu dalloheshin ata të qyteteve helene, të Maqedonisë, të Ilirisë dhe të një pjese të madhe të bregdetit të Adriatikut...ata të popujve të Thrakisë…”
(Diodori, “Bibliotheca Historica”, Lib. XVI, 8, 690) Lib. XVII, 113,1,2)
ë këtë pohim i shohim qytetet ilire dhe ato të bregdetit Adriatik si përfaqësues të denjë e të rradhës së parë të Evropës. Këtu pra kemi përsëri një hapësirë ku mund t’a rradhisim edhe qytetin Skodrinon/Skodreinon, i cili në monedhat e tij të shek III-II p.e.r. na paraqitet edhe me trajtën Drinon/Dreinon.
Duke pasur parasysh edhe vitin e datimit 324 p.e.r. me 325 p.e.r. të “Privilegjeve e Testamentit” dhe 323 p.e.r. të vdekjes së Aleksandrit në Babiloni, shihet qartë se përpiluesi ka qenë i mirëinformuar me burimet e shkruara antike dhe ka vepruar me kujdes për t’u paraqitur sa më i besueshëm. Mirëpo dihet se edhe burimet e shkruara antike përmbajnë pasaktësi historike. Në tekstin e Shkodrës thuhet se ky dokument ishte përpiluar në Aleksandri në vitin 325 p.e.r. dhe se ishte aprovuar nga Aleksandri personalisht. Në dukje të parë kjo do të krijonte idenë sikur në atë vit edhe Aleksandri ndodhej në Aleksandri, gjë që realisht nuk ngjan të ketë qenë ashtu. Për ta kapërcyer disi këtë “pikë të dobët”, duhet menduar se dokumentet madhore përpiloheshin në Aleksandri dhe për aprovimet përfundimtare i dërgoheshin Aleksandrit me korrierë, sepse dihet që ky sistem komunikimi me stacione të njëpasnjëshme ka funksionuar.
Sipas disa autorëve antikë, Aleksandri i Madh vdiq 33 vjeç (po aq edhe Jezus Krishti!) në Babiloni. Adjutanti i tij Ptolemeu i kishte dhënë premtime se do t’ia dërgonte kufomën në Aleksandri të Egjiptit, ku do të adhurohej si një nga hyjnitë e Egjiptit etj. Qysh në vegjëli, e ëma Olimpia nga Epiri e ushqeu Aleksandrin me gjithfarë bestytnishë. Si ato gratë e hershme të basileusave homerikë, ajo përhapi legjendën se e kishte ngjizur Aleksandrin, jo duke u mbarsur me Filipin II por me një lloj “ore të hyjnishme”, me një lloj gjarpëri bollë a dragua, si një vullnet e metamorfizim i vetë Zeusit. (shih Lukiani, cit. f 254, f 351, f 357)
Lukiani jep sqarime edhe për një lloj bolle të butë natyrale, që pinte qumësht gjiri, që luante me fëmijë etj. Legjendën e gjarpërit si “babai i Aleksandrit” e përmendin edhe autorët antikë si Plutarku e Tit Livi. Zeusi kishte gjithfarë paraqitjesh të metamorfizuara, si dem dybrinoç me brirë të artë, si cjap, si dash, si gjarpër, si mjellmë etj. Në këto imitime edhe Aleksandri pati “suksese”dhe sipas Lukianit, Aleksandrin e kishin futur me gjallje edhe ndër 12 perenditë politeiste më të rëndësishme, kishin ndërtuar edhe faltore ku bënin flijime për të etj. (Cit. f 255)
Ne theksojmë këtu se paraqitja e Aleksandrit, në disa literatura, si një politeist i pastër, apo si një monoteist i pastër, nuk është korrekte. Aleksandri i Madh synonte drejt një feje të re botërore, ku ai do të ishte protagonisti, biri i perendisë Zeus ose si biri i Ammonit. Siç e shohim të qartë edhe nga teksti i Shkodrës, ky bir zoti tenton të shtrihet në mbarë botën e njohur. Këtë reformë ai kërkoi ta realizonte nga lart, me mashtrimin si “Bir Perendie”, me kompromise e bashkbisedime, mbështetur edhe në forcën dhe madhështinë e pushtimeve. Aq në zenit ia ngritën dhe e vetngriti Aleksandri i Madh kultin e njeriut-perendi, sa filloi të përhapej edhe një lloj legjendeje se ai ishte i pavdekshëm. Një skulptor madje propozoi që një kreshtë të malit të Olimpit, ta gdhendnin me fytyrën e Aleksandrit.
Njihet se helenët, qysh heret, bënë identifikime, përafrime e krahasime të disa perendive të tyre me ato egjiptiane etj. Në rastin e Aleksandrit ne shohim se dy nga “kryeperenditë” politeiste, janë afruar, pra kemi edhe një hap të madh më përpara në evolucionin tokësor drejt kalimit në monoteizëm. Ky kalim bëhet jo direkt nga kryezotërit e vjetër të ekipeve politeiste, por nga një “bir” i ri reformator. Në këtë ide Aleksandri bëri edhe kompromise e përshtatje duke “hedhur poshtë klamidën maqedone e duke veshur kandin e tiarën persiane e orjentale” (Lukiani, cit. f 258), apo kur ”hoqi dorë nga zakonet e të parëve dhe zuri të imitonte medët” (Lukiani cit. f 251)
Në mënyrë shumë interesante, te teksti ynë i Shkodrës, e gjejmë Aleksandrin me pushtetin më të madh qiellor e tokësor: si “Biri i Zeusit”, si “Zoti/Pronari tokësor në të katër koordinatat gjeografike të tokës” dhe si “bashkëbiseduesi me brahmanët e pemët”, çka shkon në përputhje të plotë me thënien e Lukianit, me gojën e Aleksandrit: “desha të sundonja të gjithë Tokën” (Cit. f 252).
Ndërsa teksti i Shkodrës e përmend shprehimisht Aleksandrin si “Biri i Zeusit”, shohim se në “Biblën e Vjetër”, te “Vizionet e Danielit”, nuk përmendet si parashikim Aleksandri i Madh “njeri-bir perendie me fuqi hyjnore”, përkundrazi atje i caktohet “parashikimi” i fundit të keq të tij, si një pësim mësim i parashkruar. Shkruesit çifutë, si idhtarë të monoteizmit, ishin të interesuar ta shtynin monozotin sa më thellë në kohë, mundësisht që nga zanafilla dhe kësisoj në Biblën e Vjetër u la pak vend, për të mos thënë aspak, për periudhën e evolucionit nga politeizmi në monoteizëm. Në tregimet e tyre pothuajse nuk shkruhet fare për fetë politeiste. Sigurisht se aty kanë vepruar edhe rregullimet, maskimet e kamufluara e deri edhe çensurat retrospektive etj. “Parashikimet e Danielit” psh e paraqesin Aleksandrin e Madh vetëm si “Mbreti i Mbretërisë së Grekëve”, me një lloj simbolike të maskuar si “Cjapi me një bri të mrekullueshëm”, parashikojnë thyerjen e këtij briri, shuarjen e dinastisë në vijën e gjakut dhe daljen e katër brirëve, që simbolizojnë ndarjen e territoreve nga katër gjeneralët etj dhe më në fund ndoshta edhe një “profeci” për ardhjen e një Mesie…
Citoj: “…nga perendimi po ia beh një Cjap përmbi sipërfaqen e tokës e këmbët nuk ia preknin tokën!…cjapi kishte ndërmjet syve një bri të “mrekullueshëm”…i ra dashit dhe ia theu të dy brirët…Cjapi erdhi e u bë shumë i madh…iu thye briri i madh, e në vend të tij, lindën katër brirë në drejtim të erërave të qiellit…janë katër mbretërit që do të dalin prej popullit të tij, por s’do ta kenë fuqinë e tij… Nga njeri prej tyre doli një bri i vogël, por u bë i madh në drejtim të mesditës, të lindjes e të vendit të fuqishëm. U bë i madh deri në fuqitë qiellore…Ai do të lidhë një Beslidhje të fortë me shumë palë…
(“BIBLA”, përkth. shqip Dom Simon Filipaj, 1994, f 1220-1230, “Vegimi i Danielit: Dashi e Cjapi”, “Ëngjëlli Gabriel e shtjellon vegimin”, “Ëngjëlli Gabriel e shtjellon profecinë” etj në vazhdim.)
Agron Luka - Gazeta Shkodra
Zbulimi arkivor surprizë i studiueses italiane Luçia Nadin.
Zbulimi i Statuteve të Qytet Komunës Republikane të Shkodrës të shek XIV-XV dhe brenda tyre i një lloj testamenti me privilegje të Aleksandrit të Madh, akorduar disa popujve të gadishullit tonë “me gjuhë të përafërt”, na jep mundësinë të shprehim disa mendime. Bëhet fjalë për librin “Statuti di Scutari”, della prima metà del secolo XIV con le addizioni fino al 1469, a cura di Lucia Nadin, giugno 2002, Roma. Këtë libër të plotë ka pasur mirësinë të ma dhurojë prof. Nadin, me të cilën patëm edhe rastin të njihemi personalisht dhe të bashkëbisedojmë gjatë qëndrimit të saj në Shqipëri. Një material të pjesshëm ajo ma kishte dhuruar qysh më 1997. Besoj se këtu po plotësoj edhe një pjesë të kërkesës së prof. Nadin, për një diskutim në interpretimet e ndryshme, rreth këtij zbulimi, të cilin më vonë do ta plotësojmë më tej.
Fillimisht do të ishte me interes që lexuesi të njihet konkretisht me tekstin, të cilin po e citojmë sipas përkthimit shqip:
“PRIVILEGIUM ALEXANDRI MAGNI MACEDONIS EX GRECO ORIGINALI TRADUCTUM”
Unë Aleksandri, bir i Filipit mbretit të Maqedonasve, mishërim i Monarkisë, krijues i Perandorisë Greke, bir i Zeusit të madh, bashkbisedues i Brahmanëve dhe i Pemëve, i diellit dhe i hënës, triumfues mbi mbretëritë e Persëve e të Medëve, Zot i botës prej ku lind dhe deri ku perëndon dielli, nga veriu në jug, pinjoll i farës së shquar të popujve Ilirikë të Dalmacisë, Liburnisë, dhe të popujve të tjerë të së njëjtës gjuhë që popullojnë Danubin dhe zonën qëndrore të Thrakës, u sjell dashurinë, paqen dhe përshëndetjet e mia dhe të të gjithë atyre që do të më ndjekin në sundimin e botës. Duke qenë se ju gjithmonë më jeni treguar të besës dhe të fortë e të pathyeshëm në betejat e bëra krah meje, u jap e u dorëzoj juve në zotërim të lirë gjithë hapësirën prej Akuilonit e deri në skaj të Italisë së jugut. Askush tjetër veç jush, të mos guxojë të vendoset e të qëndrojë në ato vende, dhe po u gjet ndonjë i huaj, ai do të mund të qëndrojë vetëm si skllavi juaj, dhe pasardhësit e tij do të jenë skllevër të pasardhësve tuaj.
U shkrua në kështjellën e qytetit të Aleksandrisë, themeluar prej meje buzë lumit madhështor të Nilit, në vitin XII. Me vullnet të perëndive që nderohen në mbretëritë e mia, Zeusit, Marsit, Plutonit dhe Minervës, perëndisë së perëndive. Dëshmitarë të këtij akti janë Atleti, logotheti im, dhe njëmbëdhjetë princë të tjerë, të cilët unë po i emëroj si trashigimtarë të mi dhe të të gjithë botës, meqenëse po vdes pa lënë pasardhës.
Aleksandri i Madh i Maqedonisë, në vitin 325 para lindjes së Krishtit, ose siç njihet ndryshe, viti 4874.
Në lidhje me këtë dokument të cilësuar si apokrif, që është një kopjim me dorë i shek XV nga një tekst në latinisht, i cili pretendohet se ishte përkthyer nga një “ish origjinal greqisht”, konsideratat e para janë shprehur se kemi të bëjmë me një lloj fallsifikimi, të një kohe të papërcaktuar ende.
Ne na rezulton se kemi të bëjmë me një njohës ekspert të burimeve antike dhe nuk e përjashtojmë që formulimi ka pasur edhe ndonjë bazë reale. Nga formulimi i tekstit bindemi plotësisht se aty kemi një lloj akti testamentar kolektiv të kohës dhe tipit të natyrës skllavopronare dhe jo të një kohe feudale. Në ndihmë vjen edhe vërejtja se aty nuk ka asnjë lloj prezence e as pretendimi të sferës sllavojugore.Gjithsesi, këto “privilegje të një akti testamentar” duhet të jenë shfrytëzuar për pjesën kohore kur i hynin në punë komunitetit e më pas Komunës Qytetare Republikane mesjetare të Shkodrës. Në këtë arsyetim, ndonjë premisë na çon sëpaku në një kronologji aty rreth shek XI. Kështu nuk mund të mohohet se, “Privilegjet dhe Testamenti”, kanë shërbyer si një lloj preambule e dëshmie për të treguar lashtësinë dhe ligjshmërinë e të drejtës së pronësisë autoktone etj. Qytetarët shkodranë mund ta kenë shfrytëzuar, për t’u mbrojtur, për të ruajtur e konfirmuar autonomitë e privilegjet e tyre, përballë okupatorëve sllavojugorë dhe përgjithsisht nga feudalët.
“Privilegjet dhe Testamenti”, janë pasuar pastaj me të drejta dhe privilegje të reja qytetare, siç i gjejmë nga disa gjurmë të ish “Statuteve antike” para këtij Statuti mesjetar, të cilat janë përforcuar edhe me dekrete të akorduara nga perandorët bizantinë.
“Privilegjet” dhe “Testamenti”, edhe sikur t’i marrim në minimumin e vlerës së tyre, na tregojnë se kemi një lloj dokumentimi për të hetuar vetëdijen e hershme të mbrendshme të atyre popullsive autoktone që e pretendonin trashigiminë e lavdishme të Filipit II dhe gruas së tij epirote Olimpisë, të Aleksandrit të Madh, Aleksandrit Mollos e Pirros së Epirit.
Krahasime të “Testamentit dhe Privilegjeve” të Shkodrës me burimet e shkruara antike dhe mbi disa interpretime të kultit të njeriut perendi të Aleksandrit të Madh
Shkenca historike moderne e ilirologjisë, e albanologjisë dhe e shqiptarologjisë, nuk ka mundur t’i evidentojë me siguri të plotë shkencore lidhjet fisnore, zakonore, etnografike, gjuhësore etj, si një proçes të lidhur dhe të avancuar etnosi ndërmjet fiseve të afirmuara si ilire, epirote, albane, dardane, dalmate, liburne, maqedone, thrake, tribale etj. Këto fise, edhe pse kufitare, helenët të gjithë i konsideronin “si barbarë”, pra që nuk ishin inkuadruar në etnosin grek.
Në plan të parë, nga teksti i Shkodrës, sigurisht na vjen ajo deklarata e kushrinisë farefisnore, pastaj ajo e gjuhës së njejtë ose së paku të përafërt dhe në fund vetëdija e një autoktonie të thellë gadishullore.
Sipas mitologjisë së lashtë gadishullore, bazileusi Maqedoni ishte bir i Zeusit dhe Etrisë. Maqedoni u martua me një vajzë vendase dhe kështu i lindën dy fëmijë Pierja dhe Emathi, që tek Homeri, në “Iliada” na dalin si emëra toponime të dy krahinave të Maqedonisë. “Dhe Hera fluturim…kaloi mbi Pierje dhe u hodh mbi fushat pjellore t’Emathjes”. Homeri përmend edhe një nimfë detare me emrin Amathia.
(Homeri, “ILIADA”, përkth. shqip Gj. Shllaku 1979, XIV, v.275-277; po aty shën. 7, f 485; po aty XVIII, v. 59)
Një paraqitje interesante, bazuar në autorë më të hershëm, na jep Straboni: “Maqedonia kufizohet nga perëndimi me bregdetin e Adrias…dhe arrin në lindje deri në Thesalonik…Maqedonia më përpara quhej Emathia. Emrin e mori nga një udhëheqës i vjetër që quhej Maqedon. Ishte edhe qyteti me emrin Emathia, afër detit. Këtë vend e sundonin disa nga fiset epirote dhe ilire…”.
(Strabonis, “Geographica”, Frag. VII, 10,11 etj)
Është shumë e qartë dhe llogjike se një pjesë nga kjo ish krahina homerike Emathia, ruhet me krahinën e sotme të Matit tonë, ku kemi edhe lumin omonim Mati dhe në grykë derdhjen e tij në buzë det edhe fushën Breg Matia (breg nga sllavishtia). Në brendësinë e kësaj krahine, sëpaku qysh nga konstatimi mesjetar, hyn edhe një mikrokrahinë e quajtur Maqellarë (me një ndërhyrje të sufiksit turk “llarë”). Mund ta supozojmë se në bregdetin e Adrias/Adriatikut, diku matanë Kepit të Rodonit, duhet të ketë qenë edhe qyteti, për të cilin nuk ka ndonjë lloj hetimi nga arkeologjia jonë. Vërejtja që bën Straboni për mbi një ndërthurje e kontestim të një zone adriatike, midis ilirëve dhe maqedonëve rezulton te disa autorë antikë. Sipas Pompe Trogut në shek I p.e.r. (në kompilimin e Justinit të shek II) dhe gjeografit K. Ptolemeu të shek II, edhe fisi i albanojve e qyteti Albanopolis, rradhiteshin midis fiseve e teritoreve maqedone etj. Ndonjë nga autorët antikë mendonte se Emathia ishte emri më i lashtë i Maqedonisë. (Shih në përmbledhjen “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”, bot. shqip 1965, te Plini, NH, IV, 10; Justini, VII,1, 1; Claudio, V, 44 etj)
Sipas sa shkruhet në dokumentin e cituar të Shkodrës, rezulton se popullsitë gadishullore ilirike, që përmenden shprehimisht dhe ato që nënkuptohen, ishin të lidhura me një unitet e interes reciprok me Aleksandrin e Madh. Do të ishte jo llogjike të mendohej, që perandoria e Aleksandrit të Madh me atë shtrirje gjigande të mos e kishte zotëruar bregdetin Adriatik. Pra, shtrirja e maqedonëve si liderë mbi gadidhullin tonë, nuk duhet parë thjeshtë e vetëm tek pushtimet direkte maqedone, por si një aleancë mbarë gadishullore e më gjerë. Popullsitë ilire ishin kontribuese e bashkpjestare të atij pushtimit më të madh botëror dhe të realizuar gjithashtu në një kohë rekord.
Aleksandri pati rastin t’i njihte ilirët dhe gjuhën e tyre direkt dhe kjo tregon se ajo “afërsia e të njëjtës gjuhë” e tekstit të Shkodrës e ka një bazament, së paku llogjik. Aleksandri gjithashtu e konstatoi vetë, në betejat kundër ilirëve në vitin 335 p.e.r., se ishte pothuajse e pamundur që t’i nënështronte nën zgjedhë “ilirët kryelartë” dhe prandaj ishte më mirë t’i kishte aleatë. Në vitin 337 p.e.r. për t’u mbrojtur nga një zëmërim i Filipit, Olimpia iku në Epir, ndërsa vetë Aleksandri vajti te mbreti i Ilirisë. (Q. Curti Rufi, “Historiarum Alekxandri Magni Macedonis”, Supl. Lib. I, 11, cit, sipas “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”, 1965, f 185; Në këtë libër bazohemi edhe për citimet e tjera të autorëve antikë)
Me mendimin në kokë të një fushate evropiane kundër Azisë, fillimisht kundër Persisë, Aleksandri nxitonte të formonte aleancën gadishullore evropiane dhe të mos linte vatra të rrezikshme “prapa shpine” dhe kështu dalngadalë: “tribalët, ilirët dhe fise të tjera të pavarura që jetonin buzë Istrit (Danubit A.L.) …të gjithë thanë se kishin ardhur të kërkonin miqësi me Aleksandrin; të gjithë ata lidhën me të miqësi”. (Flavii Arriani, “Alexandri Anabasis”, Lib. I, 1, 4.)
Siç e shohim, pra e kemi edhe të shkruar në burimet antike atë shtrirje aleance dhe dhënie bese nga Epiri te Iliria e deri në Danub, të cilin e nxjerr në evidencë teksti i Shkodrës. Dhe detyrimisht të gjitha këto, do të kondicionoheshin edhe nga hiseja në privilegje tokësore, në pagesat me ar e argjend etj. Ja se si pasqyrohet kjo në betejën kundra Darit të Persisë: “Aleksandri vizitoi gjithë ushtrinë dhe popujve të ndryshëm iu drejtua me fjalë të ndryshme. Ilirët dhe thrakët i nxiti me pasuritë e mëdha të persëve…” (Justini, cit. Libri XI)
Qysh në kohën e Filipit II, sa duket maqedonët e fuqizuar e zgjeruan prezencën e tyre, mbi hapësirën detare adriatike dhe kjo është arësyea, që athinasi oratori i famshëm Demosteni i shqetësuar jep alarmin: “Filipi po fortifikon qytete në Iliri.”
(Demosthenis, “Orationes”, IV, 48)
Në këtë linjë është llogjike edhe një vazhdimësi prezence ndërtimtare dhe fortifikuese nga Filipi, te Aleksandri i Madh. Këtu ne tentojmë ta fusim Shkodrën. Por, duhet të kemi parasysh edhe pohimin që kishte bërë para 500 vjetëve M. Barleti ku shprehej: “…Tashti pra, thonë disa të huaj se Shkodrën e paska themeluar Aleksandri i Madh, por ky pohim nuk duhet pranuar sepse Shkodra ka ekzistuar shumë kohë më përpara se të lindte Aleksandri i Madh; por edhe vetë turqit muhamendanë shkojnë me këtë mendim sepse qytetin e Shkodrës, në gjuhën e tyre e quajnë Skanderie/Iskenderie dhe ky emërtim sipas tyre, është i njejtë me emrin Aleksandrie…”. (M. Barleti, “Rrethimi i Shkodrës”, përkth. shqip 1982, f 37)
Kjo vërejtje shumë e drejtë e Barletit, lidhet me kohën e ekzistencës së Skodrinon-it si një qytezë/peripolis, ku ai e përjashton Aleksandrin e Madh nga “themelimi i parë-aedificationem”, të cilin ai e fut lashtë në mjegullën mitologjike. Ndërkaq rezulton se nuk e ka përjashtuar Aleksandrin e Madh nga ndonjë ish prezencë ndërtimtare e rifortifikuese e më vonshme e shek IV p.e.r.
Dihet se në hapësirën mesdhetare e më gjerë, Aleksandri i Madh i dha emrin e vet shumë qyteteve antike, ku disa prej tyre nuk ishin themeluar nga ai dhe natyrisht i kishin emrat e tyre të parë. Deri më sot ne nuk kemi asnjë farë pikmbështetje, nga burimet e shkruara antike dhe ato arkeologjike, që të hedhim sëpaku ndonjë lloj hipoteze që Skodrinon-i ishte quajtur edhe me ndonjë emërtim të dyzuar si Aleksandri. Ne dimë vetëm se Shkodra qysh nga shek XV filloi të mbante edhe një emërtim të dytë si Iskenderie-Aleksandri. Gjithashtu dimë se më heret qe bërë edhe një farë barazimi midis Scutarisë bizantine dhe Scutarit/Shkodrës etj.
Në “Testamenitn e Privilegjet” e tekstit të Shkodrës, pamë se na del drejtpërdrejt kulti i njeriut perendi të Aleksandrit si “biri i Zeusit”. Ta ilustrojmë e ta krahasojmë pak këtë me disa nga literaturat antike të njohura, për të parë edhe se çfarë roli kishte luajtur ky kult në ekspansionin gjigand teritorial të Aleksandrit të Madh. Te Lukiani i shek II, gjejmë shumë informata interesante. Citoj:
Filipi – Tani, pra, o Aleksandër, s’mund të thuash që s’je djali im; se, po të ishe i Zeusit, nuk do të kishe vdekur.
Aleksandri - …e pranova divnesën, pasi mu duk se më hynte në punë…barbarët u tmerruan duke kujtuar se isha perendi…
Filipi - …Me të vërtetë kush nuk do të qeshte, po të shihte të birin e Zeusit të hiqte shpirt dhe të kërkonte ndihmën e mjekëve?”…
Dhe në këto dialogje gjejmë edhe njëlloj episodi, ku një pjesë e madhe nga toka italike konsiderohej si e nënështruar me vullnetin e saj, ndaj Aleksandrit të Madh. Aleksandri çfaqësohej ndaj Filipit, për kritikat që i ishin bërë: “Më qorton se unë u drejtova kundër Lindjes, mbasi s’i dhashë rëndësi të madhe Perendimit. Po ç’të bëja në Perëndim, kur mund të kisha pushtuar pa luftë Italinë, Libinë dhe gjith viset deri në Gadire? (qyteti Kadiks në Spanjë dhe afër Gjibraltarit. A.L.) Se gjeta të udhës të luftoja me popujt e atjeshëm, pasi këta u trembën dhe më njohën për Zot të tyre”.
(Lukiani, “Vepra të Zgjedhura”, bot. shqip. 1979, f 250-259, “Aleksandri, Hanibali dhe Skipioni; “Diogjeni dhe Aleksandri”; “Filipi dhe Aleksandri”, nga “Dialogjet e të vdekurve”)
Duke pasur parasysh këtë mundësi, mund të merret në konsideratë ajo ideja e privilegjeve skllavopronare, që i jepen aleatëve gadishullorë, në bregdetin adriatik italik nga Akuiloni në veri e deri poshtë Otrantos në jug.
Te Diodori i Siçilisë (shek I p.e.r.) informohemi fillimisht: “Filipi II, mbreti i maqedonasve i mundi ilirët në një betejë të madhe, dhe më pas vuri nën zotërimin e tij gjith banorët gjer në liqenin Lyhnid u kthye në Maqedoni. Ai bëri me ilirët një paqe fitimtare...u lëshua mbi Ilirinë, me një ushtri të fortë…nënshtroi shumë fortesa…”
Po nga Diodori kemi edhe këtë informatë mjaft të rëndësishme: ”Në atë vit (324 p.e.r.) erdhën në Babiloni të deleguar pothuajse nga e gjithë bota; një palë përgëzonin mbretin Aleksandrin e Madh për fitoret e tij, të tjerët i ofronin kurora, shumë ndër ta i sillnin dhurata të çmueshme, disa lidhnin me të marrëveshje miqësie e aleanca… Të gjithë popujt, qytetet e sundimtarët e Azisë i paraqitën atij homazhe. Erdhën shumë dinastë nga Europa…nga Libia …Kartaga e krejt popujve …deri te Shtyllat e Herakliut. Përsa i përket përfaqësuesve të Europës, këtu dalloheshin ata të qyteteve helene, të Maqedonisë, të Ilirisë dhe të një pjese të madhe të bregdetit të Adriatikut...ata të popujve të Thrakisë…”
(Diodori, “Bibliotheca Historica”, Lib. XVI, 8, 690) Lib. XVII, 113,1,2)
ë këtë pohim i shohim qytetet ilire dhe ato të bregdetit Adriatik si përfaqësues të denjë e të rradhës së parë të Evropës. Këtu pra kemi përsëri një hapësirë ku mund t’a rradhisim edhe qytetin Skodrinon/Skodreinon, i cili në monedhat e tij të shek III-II p.e.r. na paraqitet edhe me trajtën Drinon/Dreinon.
Duke pasur parasysh edhe vitin e datimit 324 p.e.r. me 325 p.e.r. të “Privilegjeve e Testamentit” dhe 323 p.e.r. të vdekjes së Aleksandrit në Babiloni, shihet qartë se përpiluesi ka qenë i mirëinformuar me burimet e shkruara antike dhe ka vepruar me kujdes për t’u paraqitur sa më i besueshëm. Mirëpo dihet se edhe burimet e shkruara antike përmbajnë pasaktësi historike. Në tekstin e Shkodrës thuhet se ky dokument ishte përpiluar në Aleksandri në vitin 325 p.e.r. dhe se ishte aprovuar nga Aleksandri personalisht. Në dukje të parë kjo do të krijonte idenë sikur në atë vit edhe Aleksandri ndodhej në Aleksandri, gjë që realisht nuk ngjan të ketë qenë ashtu. Për ta kapërcyer disi këtë “pikë të dobët”, duhet menduar se dokumentet madhore përpiloheshin në Aleksandri dhe për aprovimet përfundimtare i dërgoheshin Aleksandrit me korrierë, sepse dihet që ky sistem komunikimi me stacione të njëpasnjëshme ka funksionuar.
Sipas disa autorëve antikë, Aleksandri i Madh vdiq 33 vjeç (po aq edhe Jezus Krishti!) në Babiloni. Adjutanti i tij Ptolemeu i kishte dhënë premtime se do t’ia dërgonte kufomën në Aleksandri të Egjiptit, ku do të adhurohej si një nga hyjnitë e Egjiptit etj. Qysh në vegjëli, e ëma Olimpia nga Epiri e ushqeu Aleksandrin me gjithfarë bestytnishë. Si ato gratë e hershme të basileusave homerikë, ajo përhapi legjendën se e kishte ngjizur Aleksandrin, jo duke u mbarsur me Filipin II por me një lloj “ore të hyjnishme”, me një lloj gjarpëri bollë a dragua, si një vullnet e metamorfizim i vetë Zeusit. (shih Lukiani, cit. f 254, f 351, f 357)
Lukiani jep sqarime edhe për një lloj bolle të butë natyrale, që pinte qumësht gjiri, që luante me fëmijë etj. Legjendën e gjarpërit si “babai i Aleksandrit” e përmendin edhe autorët antikë si Plutarku e Tit Livi. Zeusi kishte gjithfarë paraqitjesh të metamorfizuara, si dem dybrinoç me brirë të artë, si cjap, si dash, si gjarpër, si mjellmë etj. Në këto imitime edhe Aleksandri pati “suksese”dhe sipas Lukianit, Aleksandrin e kishin futur me gjallje edhe ndër 12 perenditë politeiste më të rëndësishme, kishin ndërtuar edhe faltore ku bënin flijime për të etj. (Cit. f 255)
Ne theksojmë këtu se paraqitja e Aleksandrit, në disa literatura, si një politeist i pastër, apo si një monoteist i pastër, nuk është korrekte. Aleksandri i Madh synonte drejt një feje të re botërore, ku ai do të ishte protagonisti, biri i perendisë Zeus ose si biri i Ammonit. Siç e shohim të qartë edhe nga teksti i Shkodrës, ky bir zoti tenton të shtrihet në mbarë botën e njohur. Këtë reformë ai kërkoi ta realizonte nga lart, me mashtrimin si “Bir Perendie”, me kompromise e bashkbisedime, mbështetur edhe në forcën dhe madhështinë e pushtimeve. Aq në zenit ia ngritën dhe e vetngriti Aleksandri i Madh kultin e njeriut-perendi, sa filloi të përhapej edhe një lloj legjendeje se ai ishte i pavdekshëm. Një skulptor madje propozoi që një kreshtë të malit të Olimpit, ta gdhendnin me fytyrën e Aleksandrit.
Njihet se helenët, qysh heret, bënë identifikime, përafrime e krahasime të disa perendive të tyre me ato egjiptiane etj. Në rastin e Aleksandrit ne shohim se dy nga “kryeperenditë” politeiste, janë afruar, pra kemi edhe një hap të madh më përpara në evolucionin tokësor drejt kalimit në monoteizëm. Ky kalim bëhet jo direkt nga kryezotërit e vjetër të ekipeve politeiste, por nga një “bir” i ri reformator. Në këtë ide Aleksandri bëri edhe kompromise e përshtatje duke “hedhur poshtë klamidën maqedone e duke veshur kandin e tiarën persiane e orjentale” (Lukiani, cit. f 258), apo kur ”hoqi dorë nga zakonet e të parëve dhe zuri të imitonte medët” (Lukiani cit. f 251)
Në mënyrë shumë interesante, te teksti ynë i Shkodrës, e gjejmë Aleksandrin me pushtetin më të madh qiellor e tokësor: si “Biri i Zeusit”, si “Zoti/Pronari tokësor në të katër koordinatat gjeografike të tokës” dhe si “bashkëbiseduesi me brahmanët e pemët”, çka shkon në përputhje të plotë me thënien e Lukianit, me gojën e Aleksandrit: “desha të sundonja të gjithë Tokën” (Cit. f 252).
Ndërsa teksti i Shkodrës e përmend shprehimisht Aleksandrin si “Biri i Zeusit”, shohim se në “Biblën e Vjetër”, te “Vizionet e Danielit”, nuk përmendet si parashikim Aleksandri i Madh “njeri-bir perendie me fuqi hyjnore”, përkundrazi atje i caktohet “parashikimi” i fundit të keq të tij, si një pësim mësim i parashkruar. Shkruesit çifutë, si idhtarë të monoteizmit, ishin të interesuar ta shtynin monozotin sa më thellë në kohë, mundësisht që nga zanafilla dhe kësisoj në Biblën e Vjetër u la pak vend, për të mos thënë aspak, për periudhën e evolucionit nga politeizmi në monoteizëm. Në tregimet e tyre pothuajse nuk shkruhet fare për fetë politeiste. Sigurisht se aty kanë vepruar edhe rregullimet, maskimet e kamufluara e deri edhe çensurat retrospektive etj. “Parashikimet e Danielit” psh e paraqesin Aleksandrin e Madh vetëm si “Mbreti i Mbretërisë së Grekëve”, me një lloj simbolike të maskuar si “Cjapi me një bri të mrekullueshëm”, parashikojnë thyerjen e këtij briri, shuarjen e dinastisë në vijën e gjakut dhe daljen e katër brirëve, që simbolizojnë ndarjen e territoreve nga katër gjeneralët etj dhe më në fund ndoshta edhe një “profeci” për ardhjen e një Mesie…
Citoj: “…nga perendimi po ia beh një Cjap përmbi sipërfaqen e tokës e këmbët nuk ia preknin tokën!…cjapi kishte ndërmjet syve një bri të “mrekullueshëm”…i ra dashit dhe ia theu të dy brirët…Cjapi erdhi e u bë shumë i madh…iu thye briri i madh, e në vend të tij, lindën katër brirë në drejtim të erërave të qiellit…janë katër mbretërit që do të dalin prej popullit të tij, por s’do ta kenë fuqinë e tij… Nga njeri prej tyre doli një bri i vogël, por u bë i madh në drejtim të mesditës, të lindjes e të vendit të fuqishëm. U bë i madh deri në fuqitë qiellore…Ai do të lidhë një Beslidhje të fortë me shumë palë…
(“BIBLA”, përkth. shqip Dom Simon Filipaj, 1994, f 1220-1230, “Vegimi i Danielit: Dashi e Cjapi”, “Ëngjëlli Gabriel e shtjellon vegimin”, “Ëngjëlli Gabriel e shtjellon profecinë” etj në vazhdim.)
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
vijim
Në numrat me shënimet shpjeguese të këtyre fletëve shkruhet, se ndër interpretuesit biblistë ka mendime diskutuese se te “profecia e Danielit”, mbas vdekjes së Aleksandrit na parashikohet edhe ardhja e Mesisë, thuhet se ka edhe shtesa e rregullime të mëvonëshme nga pseudo Danielë etj. Pra duket sikur krahas simbolit “qengji”, Mesia na paska pasur edhe një tjetër më të hershëm si êdhi me njëbri (siç edhe “aquila Cristi” krahasuar me shqiponjën e Zeusit etj. Pas mbretit monobricjapit të parë, që identifikohet me Aleksandrin e Madh, katër brirët e cjapit, në katër erërat, janë: Kasandri në Maqedoni; Lisimahu në Traki e Azinë e Vogël; Seleuku në Siri, Mesopotami e Persi; Ptolemeu në Egjipt. Çuditërisht, “Danieli i lashtë” dhe pseudo Danielët, të cilët njihen për “mrekullinë e tyre të luanëve”, heshtin për kumtimin e Lukianit se edhe vetë Aleksandri i “kishte mbyllur brenda me luanë mjaft njerëz të ditur ”! (Cit. f 258)
Një jehonë nga kjo “temë me brirë” na transmeton edhe Kur’an-i, por jo me një njëbrirësh cjap, por me një tip “Dhulkarnejni-dybrirëshi” arabisht të papërcaktuar. (“KUR’AN-I”, bot. shqip 1992, Sura “El Kehf”, ajetet 83-110, f 412-415)
Ndër të tjera në Kur’an-i shkruhet:
“92. Mandej, ai [Dhulkarnejni. Sqarim yni A.L.] iu rrek përsëri një aso mundësie (një rrugë të tretë mes perendimit e lindjes – nga veriu. Shënimi i komentatorit kuranik)
93. Deri kur arriti mes dy kodrave (si penda) dhe mbrapa tyre gjeti një popull që thuajse nuk kuptonte asnjë gjuhë.
94. Ata thanë: “O Dhulkarnejn, vërtet Jexhuxhi dhe Mexhuxhi janë duke bërë shkatërrime në tokë, a bën që ne të të japim ty një kontribut, e që të bësh një pendë mes nesh dhe mes atyre?
95. Ai (Dhulkarnejni tha: “Atë që mua më mundësoi Zoti im është shumë më i mirë, po ju më ndihmoni me fuqi punëtore të bëj një pendë të fortë midis jush dhe mes atyre!”
96. Më sillni copa të hekurit! E kur e niveloi ai me dy anët e kodrave, tha” “Ndizni” e kur e bëri atë zjarr tha: “Më sillni bakër të shkrirë t’ia hedh atij!”… (Po aty cit.)
Sipas interpretimeve të shkollës egjiptiane, ky kokdybrirësh nuk duhet të ishte Aleksandri i Madh, por një lloj pejgamberi-njeri, i cili kishte pranuar një Zotin, më përpara zbritjes së Kur’anit. Vetkuptohet se Kur’ an-i nuk deklarohej se kishte kopjuar nga Bibla e Vjetër, për disa interpretime me “monozotin” të rregulluar mbrapa etj, por pretendon se All’llahu Xh.Sh. ia kishte zbritur ato informacione direkt në tru Muhammedit (ose indirekt Muhammedit me anën e Xhebrailit), me një tip E-maili të shenjtë hyjnor. Sipas interpretimeve të shkollës mesjetare turke ky Dhulkarnejn i Kur’anit a.s. nuk është kush tjetër por pikërisht idhulli imitues i Muratit II dhe Mehmetit II. Iskender Zül Karneyn = Aleksandri i Madh kokdybrirëshi dhe me këtë emër Iskenderie ata quanin Shkodrën. (Shih në S. Pulaha, “Luftat…Burime Osmane”, 1968, f 163, shën. 34. I. Bitlisi: “Në viset perendimore të Rumelisë në Arnavudili, ndodhej një fortesë e madhe që njihej me emrin Iskenderie themeluar për herë të parë siç thonë nga Iskender Zül Karneyn” etj.)
Është shumë interesante ta përmendim këtu se nga ky interpretim i Kur’anit, diçka ka rënë edhe në veshët e M. Barletit, madje nga një fjalim i vetë Gj. Kastriotit. Fillimisht ai shkruan: “Epirotëve (këtu djemve të Gjon Kastriotit, pra edhe Gjergjit. Sqarim yni A.L.), pasi ua ndërruan emrat e parë, u vunë të tjerë, sipas zakonit të asaj gjindjeje. Gjergji…s’di se ç’gjë të pazakontë dukej se kishte, u quajt Skënderbeg, që është baraz me tonën: Aleksandër Beg” dhe më pas vazhdon: “Turqit, siç thuhet atdheun e lashtë e kanë pasur përtej maleve Rife, përtej viseve të murranit, pranë oqeanit të veriut…Thuhet se Aleksandri i Madh i pat mbyllur këta me shula hekuri si bagëti në një vathë dhensh ndërmjet maleve Hyperborë”. (M. Barleti, “Historia e Skënderbeut”, 1968, f 56; f 110)
Ne mendojmë se ky informacion, sado me një interpretim të lirë, lidhet me ajetin e Dhulkarnejnit/Aleksandrit të Madh dhe me mexhuxhët në origjinë fiset turkeselxhuke e mongoloide. Këtu me sa duket përzihet e ngatërrohet edhe “Muri i Madh” kinez. (Ndër autorët e shkollës shqiptare të interpretimit të Kuranit e pranuan Aleksandrin e Madh si dhulkarnejnin, S. Frashëri, N. Frashëri, L. Malltezi, M. Zeqo, J. Brahaj etj)
Kur, Mehmeti II, Fatihu ose ndryshe “Mehmet Pushtuesi” ishte duke zhvilluar betejën legjendare përpara Shkodrës, nga kodra-shkëmbi i Kazenës, përballë deklaroi: “Oh se ç’vend të shkëlqyer dhe të lartë paska zgjedhur shqiponja për vete dhe për folenë e zogjve të vet”! (M.Barleti,“Rr.Sh.”, f 56). Shqiponjë, padyshim ai quante Aleksandrin e Madh dhe zogjtë e saj, popullin alban, epirot e maqedon.
Teksti i Shkodrës, rihap një diskutim mjaft interesant në lidhje me fillim kohën e ndarjes së trashigimisë dhe atë “Testamentin” e pretenduar nga Aleksandri i Madh. Sipas burimeve antike, që shkruanin mbi historinë e Aleksandrit të Madh dhe sipas interpretimeve moderne nuk kemi pohime rreth ndonjë lloj “Testamenti” të shkruar apo të ndonjë lloj ndarje zotërimesh me gjallje të tij. Historishkruesit antikë, vazhdimisht na konfirmojnë pjesmarrjen e ilirëve në pushtimet e Aleksandrit të Madh, çka për rrjedhojë e normalisht Aleksandri duhej t’i rradhiste e llogariste edhe ata në ndonjë ndarje eventuale. Historiani romak Rufi shkruante: “Në fillim të pranverës së vitit 334 p.e.r., Aleksandri kaloi në Azi me një ushtri më të fortë nga guximi se sa nga numëri. Parmenioni udhëhiqte tridhjetmijë këmëbësorë maqedonë, pesmijë grekë dhe pjesa tjetër ishin nga ata që i kishin dërguar aleatët për këtë luftë. Ilirët, thrakët e tribalët vinin pas tyre me pesëmijë njerëz dhe veç këtyre kishte edhe njëmijë shigjetarë agrianë…(Rufi, sipërcit. Supl. Lib. II, 3. Ilirët…f 187-188)
Kur sapo Aleksandri kishte vdekur (323 p.e.r.), mësojmë për një grindje të madhe për shqyerje-ndarjen e zotërimeve nga një numër i madh komandantësh veteranë sëbashku me bijtë e tyre, grindje që shtrihet edhe midis reparteve të ndryshme, veçanërisht midis kalorësve dhe këmbësorëve. Me këtë rast, ne duhet të mendojmë se “kazani po ziente” dhe kësisoj hapet supozimi se më 325 p.e.r. Aleksandri mund t’i ketë paraprirë kësaj situate, me atë ndarjen midis 12 trashigimtarëve. (Kjo shkon edhe në koinçidencë me 12 apostujt e Jezusit!) Dhe duhet nënvizuar se në vitin 325 p.e.r. Aleksandri nuk kishte akoma një pasardhës trashigimtar as mashkull e as femër dhe prandaj ky as nuk përmendet në tekstin e Shkodrës, që do të thotë edhe se formulimi ishte i saktë, në këtë pikë.
Tani të rikthehemi te ajo “pika e dobët”, që e kemi sipërpërmendur. Sapo ishim njohur mirë me këtë tekst “apokrif” të Shkodrës, që ka pretendimin si datim vitin 325 p.e.r., ne, me ngurrim kuptohet, na shkoi mendja për një krahasim te “Libri i parë i Makabenjve”, (“Bibla e Vjetër”, cit. f 1311, 1, 1), që po e citoj të plotë:
“Aleksandri i Madh dhe ndarja e perandorisë”
Pasi Aleksandri biri i Filipit, maqedonas, që më parë mbretëroi në Greqi, doli nga dheu Ketim, e goditi Darin, mbretin e persianëve dhe të medëve, ndërmori shumë luftëra, pushtoi qyteza dhe i vrau mbretërit vendës, atëherë arriti deri në skajin e tokës e pushtoi shumë popuj. Atëherë toka mbarë heshtoi para tij, iu rrit mendja e zemra iu mbush me kreni. Bashkoi një ushtri tejet të fortë, nënështroi krahina, popuj e princa e i bëri t’i paguajnë të dhjetat e vartësisë. Atëhere u sëmur dhe e pa se po vdiste. I thirri oficerët e vet, bujarët që kishin qenë rritur bashkë me të që në moshën e re, dhe ndërsa ishte ende gjallë ua ndau mbretërinë e vet. Aleksandri vdiq pasi kishte mbretëruar 12 vjet. Oficerët e morën pushtetin secili në krahinën e vet. Pas vdekjes së tij të gjithë u kurorëzuan, kështu edhe bijtë e tyre pas tyre gjatë vjetëve vijues. Kështu u shumëzuan të këqiat mbi tokë.
Përkthyesi, komentatori dhe shpjeguesi i këtij citimi, e thekson se ky shkrim ka një karakter historik, pra nuk kemi të bëjmë me ndonjë lloj “parashikimi” dhe në shënimet (1, 1-9; 1; 3) shkruan dhe ripërsërit, duke e nxjerrë jo të saktë tekstin e Makabeut: “Leka s’e ndau në shtratin e vdekjes perandorinë, por ajo vetiu shkoi duke u shkatërruar e ndarë nga oficerët e tij që e okupuan pushtetin me forcë”.
Ky komentim, me njohuritë që njiheshin deri më 1994 të botimit shqip të Biblës, ishte i pranueshëm, por tashti që ai shkon edhe në përputhje me tekstin e Shkodrës, mendoj se mund të bëhet disi dikutueshëm. Komentatori e ka theksuar atë që nuk e thekson as vetë kapitulli biblik: “Aleksandri nisi ta mbajë veten për hyjni” dhe për këtë na rekomandon një shembull tjetër te “Profecia e Ezekielit” 28, 2.5/:
”Biri i njeriut, thuaj princit të Tirit:
Kështu thotë Zoti Hyj:
Pasi mendja t’u rrit e the:
“Unë jam hyjni,
rri mbi fronin e zotave,
në kërthizën e detit!”,
megjithse je njeri e jo hyj…
Ja, po qenke më i mençur se Danieli…
Do të vdesësh…
Vallë a do të thuash më:
“Jam Hyj?…
Grindje ndarjet ishin në kulm, kur trupi pa jetë i Aleksandrit (Qershor, 323 p.e.r.) qëndronte akoma në një sallë të madhe, ku e kishin vendosur që të ishte si të thuash edhe dëshmitar i vendimeve dhe marrëveshjeve të ushtarakëve. Tashti ne informohemi, se një pjesë pranuan mendimin e Perdikës, që të pritej lindja nga shtatzania e Roksanës, gruas së Aleksandrit të Madh, dhe po qe se ishte mashkull atij t’i caktoheshin disa tutorë si Leonati, Perdika, Krateri dhe Antipatri etj, e me atë rast u bënë edhe betimet përkatëse. Burimet kanë treguar se në rrugë, gjatë fushatës në lindje, diku andej nga Afganistani, Aleksandri u dashurua dhe u martua me një vajzë që quhej Roksana. Ndërkaq, çuditërisht, nuk kishte pasur informacione as për ndonjë shtatzani të saj, as nëse vetë Aleksandri kishte pasur dijeni dhe as për ndonjë lloj testamenti të mundshëm ndaj këtij trashigimtari të pritshëm! Normalisht Roksana duhej të kishte ngelur shtatzënë me Aleksandrin, ndoshta aty nga fundi i vitit 324 p.e.r. ose përgjatë vitit 323 p.e.r. dhe burimet na tregojnë se ajo ndërkohë ishte dërguar në Maqedoni. Kontradiktat e brendëshme e kishin dobësuar perandorinë gjigande, por vdekja natyrore e “birit të pavdekshëm të Zeusit” shkaktoi një tronditje të menjëheshme dhe kontradiktat shpërthyen haptazi. Kështu ndaj propozimeve të Perdikës u rebeluan këmbësorët. Ata caktuan si mbret Adrideun, vëllanë e Aleksandrit nga një grua tjetër e Filipit, por duke i lënë edhe trashigimtarit të Aleksandrit, të supozuar mashkull, “një copë nga pjesa e shtetit”! Në krye të ndarjes Maqedoni e Greqi vendoset Antipatri, babai i Kasandrit. (krhs Antipatrea, ish emri i Beratit) e pasuar pastaj me një listë të gjatë ndarjesh të provincave, ku vërehen edhe disa nga udhëheqësit e vjetër me të bijtë e tre. Atje shohim edhe se ilirit Pito i ka takuar Media e Madhe (Persia e sotme). Dhe kjo është një copë e madhe, çka edhe na tregon se Aleksandri e ka mbajtur fjalën ndaj ilirëve. Pas pak muajsh (nuk përcaktohet se sa?!) burimet tregojnë se Roksana, e dërguar në Maqedoni, ka lindur trashigimtarin mashkull Aleksandrin e ri, të cilit si regjent kryesor fillimisht i ishte caktuar Polyperhu, i pasuar me një numër regjencash të tjera. Tashti mësojmë për fillimin e peripecive të Olimpisë dhe Roksanës me Aleksandrin e Ri, nën përndjekjet e Kasandrit. Në vitin 317 p.e.r., gjashtë vjet pas vdekjes së Aleksandrit, Olimpia si mjeshtre e komploteve, e vret mbretin Adrideun dhe gruan e tij Euridikën dhe merr qeverisjen. Një vit më pas, më 316 p.e.r. Kasandri, biri i Antipatrit, i martuar me Thesalonikën bijën e Adrideut dhe Euridikës, arrin ta vrasë Olimpinë, kurse Roksanën dhe Aleksandrin e Ri i internon nën vërejtje në kështjellën e Amfilopolit. (nxjerrë nga, Justini, cit. Libri XIV; Amfipoli qytet dhe kështjellë në Maqedoni.)
Vetëm pasi kanë ndodhur gjith këto ngjarje e pasi kanë kaluar disa vite ne informohemi edhe për kalimin, nga ajo ish ndarja e madhe kaotike, në katër pjesë ku dominojnë Kasandri, Lisimahu, Seleuku e Ptolemeu. (Diodori, “Bibliotheca Historica” Libri XVIII, 4, 49; Libri XIX, 11, 36, 51 etj; Justini, “Epitoma Historiarum Philippikarum Pompei Trogi”, Lib. XIII-XIV etj)
Konstatojmë se “parashikuesi” biblik Danieli, nuk është ndalur në këtë vorbull ngjarjesh e personash dhe nuk na jep ndonjë informacion “me parashikime brirësh” për mbretin Adrideu (ose Arideu) dhe as për çeshtjen e Roksanës e Aleksandrit të Ri trashigimtar, “birin e të birit të Zeusit”, por ka kapërcyer direkt te “katër brirët”. Informacione për ato nuk jep as Makabeu, i cili megjithatë nuk i ka përfillur fare “brirët e shenjtë”.
Por, ç’ndodhi me Aleksandrin e Ri dhe Roksanën? Ç’gjë dhe arësye të pazakontë kishte Kasandri dhe ndjekësit e tij, ndaj këtij trashigimtari që duhet t’i takonte legjitimiteti?! Mos ndoshta Olimpia kishte sajuar ndonjë lloj “ngjizje hyjnore” edhe për Roksanën, apo se kohëlindja e Roksanës shkaktoi dyshime?! “Mjegulla e Buenës mbi Rozafat” nuk na lejon të shohim. Ajo që dimë është se Aleksandri i Madh nuk e përmbushi porosinë e të parëve të tij, për t’u varrosur në varrin e në tokën atërore dhe prandaj dinastia nga gjaku i tij u shua. Këtë e kishte “parashikuar” edhe orakulli politeist i gadishullit tonë, megjithse me kohë i kishte dalë nami për ato përgjigjet “parashikuese” me dy e tre kuptime. (Trog Pompei, sipas Justinit, cit. Lib. VII)
Aleksandri i Madh, me të vërtetë se ishte edhe një “pinjoll i farës së shquar të popujve Ilirikë të së njejtës gjuhë”. Ai e provoi të ishte një reformator si “Biri i kryezotit Zeus me Olimpinë tokësore në Tokë”, por megjithatë, ai nuk ishte vetë kryezoti politeist e as zoti monoteist. Një filozof kishte shkruar: “Zeusi hyjnor, mëndjelartë etj, me epshet e shfrimet e papërmbajtura seksuale e mbushi plot e përplot tokën dhe qiellin me perendi të ligjshme e me perendi dobiçë të pa ligjshëm”. Dhe ky nuk ishte ndonjë konstatim i ri, plot 23 shekuj më parë, me rastin e një rimartese poligame të Filipit II, duke marrë shkas nga legjenda e sajuar e shtatzanisë së Olimpisë, një nga njerëzit e nuses e ofendoi direkt Aleksandrin në këtë mënyrë: “Tani do të lindin mbretër të vërtetë e jo një mbret dobiç”. (Athenaei, “Deipnosophistae”, Lib. XIII)
Në tërë vorbullën e mitologjisë së bashkimeve seksuale, të metamorfizimeve etj, e shohim Zeusin edhe si fillues eksperimentimesh të riprodhimit gjenetik me klonime e shartime hyjnore e tokësore. Zeusi mashkullor e pjell virgjëreshë Athinanë “perendinë e perendisë” nga koka, ndërsa “embrionin e Semelës”, të marrë nga barku i së ëmës, e rriti dhe e polli nga mishi i kofshës së vet gjigande!
Do të vinte edhe koha monoteiste kur “Biri i Perendisë e njëkohësisht vetë Ati/Perendija dhe Shpirti i Shënjtë” do të na prezantohen me Jezu Krishtin, ashtu si një lloj kloni hyjnor, po qe se do t’a përshtatnim retrospektivisht me shkencën e arritjet moderne të inxhinierisë gjenetike. Ndërsa “mbarsia me hyjnorë” e nuseve dhe e virgjëreshave tokësore dhe e pjelljes së tyre me binjakë e trinjakë, nuk ishte ndonjë gjë e re, triniteti ngjalli shumë kundërshtime në interpretimet e ndryshme të sekteve. Akoma edhe kur u shkrua/tubua Kur’an-i i Zbritur, nuk konceptohej dot mono perendia si “tre perendi në një” dhe gjithashtu debatohej rreptë, sepse Perendija/All’llahu nuk mund të kishte një fëmijë, megjith theksimin se s’ka asnjë gjë që nuk mund ta arrijë All’llahu, mjaft që ai ta bëjë në mendim dhe t’i thotë: Bëhu! Kur’an-i e pranonte ngjizjen në mitrën e virgjëreshës Mejreme/Maria (pa i prekur cipën e virgjërisë) me idenë/mendimin e frymën e All’llahut, e pranonte Jezusin/Isanë si pejgamber, si të ngjitur tek All’llahu, madje edhe si një bashkbisedues e dialogues i tij atje në hapësirat ndëryjore. Por, ndërkaq Kur’ an-i dhe vetë All’llahu absolutisht nuk e pranonin atësinë e ligjshme për Jezusin, sipas koncepteve vulgare politeiste e tokësore.
Amësia e Aleksandrit ishte tokësore e po ashtu edhe ajo e Jezusit, por ndryshimi qëndron se te Olimpia, jo virgjëreshë, kemi “një kontakt direkt seksual fizik me farë/spermë gjarpëri të mirë, si metamorfizim i Zeusit”, ndërsa tek e martuara Maria, megjithatë virgjëreshë, nuk kemi asnjë lloj kontakti seksual fizik, por vetëm një vet ngjizje tip hemafroditizmi me ide-mendimin e Zotit nga një hapësirë ndëryjore.
Olimpia, “njera nga të përzgjedhurat e kryezotit politeist Zeusit”, ishte një grua kriminele e gënjeshtare e aftë t’ia vinte “brirët e turpit” burrit Filip dhe “brirët e Zeusit pellazgjik” të birit Aleksandër. Ajo madje e nxiti vrasjen e burrit të saj, me vrasësin e paguar Pausanin, të cilin e gozhdoi në një kryq druri, duke i vënë në kokë një kurorë të artë. Përkundrazi Maria, e urtë e ndershme dhe e butë, e përzgjedhura e mono Zotit, nuk i la asnjë turp Jozefit, burrit legjitim dhe të aftë tokësor. Birin e saj dhe të vetëm hyjnor të Zotit, Zotin Krisht njerëzit e kryqëzuan dhe i vunë në kokë një kurorë drizash… Monoperendisë, kristiane parimisht nuk do t’i lejohej më asnjë lloj kontakti seksual i drejpërdrejtë me ëngjëllushet qiellore, me murgeshat e gratë tokësore e për më tepër në kristianizëm nuk do të ketë më asnjë lloj ngjizje tjetër ndërhyjnore si ai me Marien/Mejremen. Monozoti kristian riprodhon një fëmijë mashkull vetëm një herë në infnit kohën, ndërsa monozoti islam nuk ka absolutisht asnjë të tillë në infinit kohën e megjithatë thuhet se ata janë një i njëjti!
Mund të themi se me kohë gradualisht në hapësirat e feve të mëdha monoteiste zhduket kujtimi i brirëve, megjith ndonjë rudiment të vogël simbolik aty-këtu. Tashmë vetëm, dreqi, satana, shejtani na paraqitet me brirë, si një simbolizim i djallëzisë dhe i mençurisë në sensin e keq.
Në botën njerëzore përpjekja e Aleksandrit “me një bri të mrekullueshëm cjapi”, që imitonte Zeusin me mitologjinë e dhisë amalteze në një shpellë të Kretës, megjithse siguroi dy vende në “Beslidhjen e Vjetër”, nuk e kaloi klasën për në “Beslidhjen e Re”, as sëpaku si ndonjë i dërguar pejgamber. Jezusi triumfoi nga poshtë si “biri i vërtetë dhe i vetëm i monozotit” dhe fitoi edhe “pavdekësinë e përjetëshme”, të cilën aq me dëshpërim e kishte kërkuar Aleksandri i Madh.
Monedha e objekte arkeologjike me Aleksandrin e Madh të gjetura rastësisht në Shkodër.
Duke i lënë mënjanë rrënimet e regresin që solli pushtimi turko-osman, pastaj shkatërrimet e shek XX, mjerisht e paradoksalisht u desh edhe “Koha e Demokracisë” me një dam ndoshta të pariparueshëm me shkatërrimin e komplet zonës arkeologjike! Dhe kjo në një kohë kur sipas vetë deklarimeve të autoriteteve të arkeologjisë, ato “sapo kishin nisur” aty nga mesi i viteve 80-të…
Jo rrallë ndeshim shkrime ku merret si një dogmë se në botën antike, për shkëmbimin mall-monedhë, vlenin vetëm sistemet monetare lokale. Por, ja që te Plini, gjejmë edhe përjashtime nga rregulli: “Populli romak nuk e përdori monedhën prej argjendi përpara se të mundëte mbretin Pirro…Më përpara kjo monedhë vinte nga Iliria dhe pranohej në vend të mallit”. C. Plini Secundi, “Natyralis Historiae”, Lib. XXXIII, 3 (13)
Kjo na çon në mendimin se ky fenomen shkëmbimi me monedha argjendi (ari vetkuptohet) duhet të ketë ndodhur fillimisht edhe midis botës helene dhe ilirëve më pak të zhvilluar. Mbase kjo mund të jetë edhe një arësye ku çuditërisht në Shkodër dhe në disa emporione janë gjetur shpesh monedha argjendi të botës helene madje edhe mjaft të hershme etj.
Tashti le të paraqesim pamje nga monedhat e objektet e gjetura rastësisht në Shkodër dhe të japim ndonjë koment se çfarë mund të tregojnë ato.
Fig. Nr. 1. Monedhë argjendi e shek IV p.e.r. Prerje e kohës së Filipi II, për nderimin e të birit Aleksandrit. Nga njera faqe shkruan greqisht “Aleksandro” dhe paraqet Zeusin me skepter dhe shqiponjë, ka një monogram “A” dhe një germë “?”. Ky motiv ndeshet qysh heret edhe në vargjet homerike: “Po qe se fisin tim ti kërkon t’a njohësh… skeptrin me shqiponjë Zeusi ia dhuron” etj, që ishte si një model i përhapur në hapësirën mesdhetare ku kishte mbërritur dominimi hegjemonist e ai i besimit politesit grek. (Homeri, “Iliada”, përkth. shqip, VI, 147-284)
Faqia tjetër paraqet Aleksandrin e ri në profil. Në katalogun e monedhave greke konfirmohet prezenca e saj në shek IV p.e.r. Pretendohet të jetë gjetur në rrethinat e kështjellës, në mbeturinat e dheut të hedhur. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 2. Medalion prej bronzi me një faqe, derdhje dhe shkrim me inçizim të lexueshëm “Demos i Thesalonikut [ja kushton] Aleksandrisë”. Paraqet në profil Aleksandrin e Madh me përkrenare, ku në anësore ka një sqap me një bri dhe më lart një kokë luani me krifë. Pretendohet të jetë gjetur në kodrat e Shkodrës. Ka qenë e veshur nga një shtresë ranore. Figurimin e sqapit ne e shohim të krahasueshëm me “sqapin me një bri të mrekullueshëm” të Biblës dhe me një tip egjiptian (Koleksion personal)
Fig. Nr. 3. Monedhë argjendi e përdorur si varëse qafe. Nga njera faqe ka figurimin në profil të perendeshës Athina e cila ka në përkrenare një qenie shartesë mitologjike detare, me kokë shqiponje dhe me krahë fluturues, e krahasueshme nga ne me dragoin e kishës së Mesopotamit etj. Ka monogramin A. Në faqen tjetër ka shkronjën greke F cfurkun e Poseidonit dhe germën A. Paraqet një luan dhe shkrimin gr. YE???O?. Kjo monedhë sipas katalogut është me prejardhje greke, por imitim nga Lukania. Në katalog konfirmohet ekzistenca e saj. Monedha është e inkasturar në një rreth, sepse ka qenë përdorur si varëse qafe. Është blerë te një argjendar, pretendohet të jetë gjetur në zonën e kështjellës. E kemi sjellë për ilustrimin e mitologjisë së Athinasë e cila përmendet edhe në “Privilegjet” e Shkodrës (Minerva, sipas përkthimit latin). Shih edhe dy monedha athinase të gjetura në Shkodër me kultin e Athinës si qyqe dhe si njeri. Athinaja në formën e metamorfozës si qyqe, sipas mitologjisë ka qenë edhe “protektoria” e Trojës. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 4a. Monedhë argjendi e Basileusit Ptolemeu të Egjyptit, njëri nga të katër zëvendësuesit e Aleksandrit. Njera faqe ka portretin e Ptolemeut, faqia tjetër një shqiponjë të shkëlqyer që ka shkelur me kthetra një krokodil. Simbolin e shqiponjës e gjemë edhe në Bibla, ndërsa krokodili sibolizonte Egjiptin etj. Duke u nisur se një monedhë me një shqiponjë afërsisht të tillë e ka pasur edhe basileusi Perseu i Maqedonisë, bashkëkohës i Genthios-it të Shkodrës, shek II p.e.r. (Fig. 4b), ne mendojmë se kemi të bëjmë me ish shqiponjën e Aleksandrit të Madh. Gjendet në katalog, shek IV p.e.r. Është gjetur në bregun e Drinit poshtë kështjellës. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 5. Fotokopje e një monedhe argjendi e bazileusit Lisimahu të Thrakisë, njëri nga të katër gjeneralët që ndanë teritoret e Aleksandrit të Madh e gjetur në Shkodër. Nga njera anë ka në profil Aleksandrin me bririn e Ammonit dhe nga ana tjetër Athinanë me mburoje etj. (Pronë e koleksionistit Mark Pali)
Fig. Nr. 6. Monedhë sirofenikase e basileusit Dhimitri II Nikator. Nga njera anë portreti i basileusit me mjekër dhe diademë, nga ana tjetër Zeusi i ulur në fron etj. E gjetur në Shkodër. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 7. Stema heraldike origjinale e qytetit të Shkodrës e gjetur në “Statutet e Shkodrës” me shqiponjën e zezë të Aleksandrit të Madh dhe Pirros së Epirit.
Nga burimet antike dhe ato numizmatike Aleksandri i Madh kishte edhe simbolika me cjap e shqiponjë dhe po ashtu edhe Pirrua i Epirit në përkrenare kishte bri cjapi, i pëlqente ta thërrisnin “shqiponjë” e madje se njihej edhe si “rritës shqiponjash”. (Plutarchi, “Vitae Parallele”, 10; Eliani, Lib. II, 40, 45.)
Të gjithë kemi dëgjuar se simbole të Aleksandrit dhe Pirros i kishte imituar edhe Skenderbeu, në kuptimin e ruajtjes së traditës dhe vazhdimësisë së lashtë të fisit të tij. Në qoftë se edhe Aleksandri i Madh, sipas tekstit të Shkodrës e kishte pasur një “Atlet të tij” edhe Skënderbeun e mbiquajtën “Atlet të Krishtit”… Por, ne vërejmë se kokcjapi i Skënderbeut, ka dy brirë dhe jo një “të mrekullueshëm” si ai i Aleksandrit të Madh në Bibël! Dr. M. Zeqo, mendon se “Përkrenaria e Skënderbeut” është punuar në Itali dhe i është dhuruar atij si “një simbolikë, edicioni i dytë i ndeshjes së cjapit njëbri të Perendimit me dashin dybrinoç të Orjentit, që gjendet te “Vizionet e Danielit” në Biblën e Vjetër”, pra si një lloj “profecie e re mesjetare kristiane”! Ndërkaq, siç e përmendëm, ishin turqit që ia dhanë emrin Gjergj Kastriotit si Iskender/Skanderbeg, në kujtim e nderim për Aleksandrin e Madh, të cilin ata në turqisht e quanin Iskender Zül Karneyn = Aleksandri i Madh kokdybrirëshi. A thua dhurata italiane e ruajti kuptimin e Dhulkarnejnit?!
Do të shtonim se në kohën tonë moderne, imitimi dhe improvizimet e reja të këtyre ish simbolikave antike e mesjetare në stema republikane e në personel njerëzor ceremonial “republikan”, rrezikojnë të kthehen në qesharake, siç edhe shpikja më e fundit alla shqiptarçe me Dhulkarnejnët me përkrenare me “Koksqap të Artë”, me pelerina të kuqe, me opinga dhie e të lyer me deodorantë, si një lloj “edicioni modern” i ligjvënësve tanë!
Me kohë ironia e hollë popullore filloi t’i konsideronte “brirët e shenjtë” jo vetëm si një simbol i “budallallëkut me brirë”, por edhe se “gruaja i kishte vënë burrit brirë”. Edhe përkrenaret antike e mesjetare edhe kultet kalorsiake, filluan të shkaktonin ilaritete. Dikur edhe vetë perenditë e rrangut të lartë e të aristokratizuara të Olimpit kishin filluar të ankoheshin e të talleshin me disa perendi të barbarëve, të cilat me hir e me pahir i ishin imponuar “Malit të Perendive”, kur këtyre filluan t’i mungonin jo vetëm flijet njerëzore por edhe ato shtazore. Kështu ndodhte edhe me malokun Hyun e grigjave dhe kullotave Panin, një lloj kloni mitologjik shartesë gjysëm njeri e gjysëm skjap, që kapardisej me zë të lartë në tribunën e Olimpit, i cili jo vetëm që qelbej era sqap, por na kishte marrë me vehte atje lart të gjithë vllazërinë e far e fisin e tij si metekë (të ardhur pa leje), duke e katandisur Olimpin si një Bathore…
Mungesa e vërtetitmit me siguri të vendgjetjes, moskontrolli rigoroz i autenticitetit etj, sigurisht nuk na lejojnë që të japim përfundime të sigurta për vërtetimin e një prezence në Shkodër, të Filipit II dhe Aleksandrit të Madh etj.
Duke besuar se nesër brezi i ri do të jetë më me fat dhe se “rojzat e fatijet”nuk do të luajnë keq, le të shpresojmë që këto monedha dhe objekte të mos i kenë hedhur dallgët e kohës fare rastësisht, ashtu siç ato shishet e detarëve që i nxjerr deti kushedi se ku…
Në numrat me shënimet shpjeguese të këtyre fletëve shkruhet, se ndër interpretuesit biblistë ka mendime diskutuese se te “profecia e Danielit”, mbas vdekjes së Aleksandrit na parashikohet edhe ardhja e Mesisë, thuhet se ka edhe shtesa e rregullime të mëvonëshme nga pseudo Danielë etj. Pra duket sikur krahas simbolit “qengji”, Mesia na paska pasur edhe një tjetër më të hershëm si êdhi me njëbri (siç edhe “aquila Cristi” krahasuar me shqiponjën e Zeusit etj. Pas mbretit monobricjapit të parë, që identifikohet me Aleksandrin e Madh, katër brirët e cjapit, në katër erërat, janë: Kasandri në Maqedoni; Lisimahu në Traki e Azinë e Vogël; Seleuku në Siri, Mesopotami e Persi; Ptolemeu në Egjipt. Çuditërisht, “Danieli i lashtë” dhe pseudo Danielët, të cilët njihen për “mrekullinë e tyre të luanëve”, heshtin për kumtimin e Lukianit se edhe vetë Aleksandri i “kishte mbyllur brenda me luanë mjaft njerëz të ditur ”! (Cit. f 258)
Një jehonë nga kjo “temë me brirë” na transmeton edhe Kur’an-i, por jo me një njëbrirësh cjap, por me një tip “Dhulkarnejni-dybrirëshi” arabisht të papërcaktuar. (“KUR’AN-I”, bot. shqip 1992, Sura “El Kehf”, ajetet 83-110, f 412-415)
Ndër të tjera në Kur’an-i shkruhet:
“92. Mandej, ai [Dhulkarnejni. Sqarim yni A.L.] iu rrek përsëri një aso mundësie (një rrugë të tretë mes perendimit e lindjes – nga veriu. Shënimi i komentatorit kuranik)
93. Deri kur arriti mes dy kodrave (si penda) dhe mbrapa tyre gjeti një popull që thuajse nuk kuptonte asnjë gjuhë.
94. Ata thanë: “O Dhulkarnejn, vërtet Jexhuxhi dhe Mexhuxhi janë duke bërë shkatërrime në tokë, a bën që ne të të japim ty një kontribut, e që të bësh një pendë mes nesh dhe mes atyre?
95. Ai (Dhulkarnejni tha: “Atë që mua më mundësoi Zoti im është shumë më i mirë, po ju më ndihmoni me fuqi punëtore të bëj një pendë të fortë midis jush dhe mes atyre!”
96. Më sillni copa të hekurit! E kur e niveloi ai me dy anët e kodrave, tha” “Ndizni” e kur e bëri atë zjarr tha: “Më sillni bakër të shkrirë t’ia hedh atij!”… (Po aty cit.)
Sipas interpretimeve të shkollës egjiptiane, ky kokdybrirësh nuk duhet të ishte Aleksandri i Madh, por një lloj pejgamberi-njeri, i cili kishte pranuar një Zotin, më përpara zbritjes së Kur’anit. Vetkuptohet se Kur’ an-i nuk deklarohej se kishte kopjuar nga Bibla e Vjetër, për disa interpretime me “monozotin” të rregulluar mbrapa etj, por pretendon se All’llahu Xh.Sh. ia kishte zbritur ato informacione direkt në tru Muhammedit (ose indirekt Muhammedit me anën e Xhebrailit), me një tip E-maili të shenjtë hyjnor. Sipas interpretimeve të shkollës mesjetare turke ky Dhulkarnejn i Kur’anit a.s. nuk është kush tjetër por pikërisht idhulli imitues i Muratit II dhe Mehmetit II. Iskender Zül Karneyn = Aleksandri i Madh kokdybrirëshi dhe me këtë emër Iskenderie ata quanin Shkodrën. (Shih në S. Pulaha, “Luftat…Burime Osmane”, 1968, f 163, shën. 34. I. Bitlisi: “Në viset perendimore të Rumelisë në Arnavudili, ndodhej një fortesë e madhe që njihej me emrin Iskenderie themeluar për herë të parë siç thonë nga Iskender Zül Karneyn” etj.)
Është shumë interesante ta përmendim këtu se nga ky interpretim i Kur’anit, diçka ka rënë edhe në veshët e M. Barletit, madje nga një fjalim i vetë Gj. Kastriotit. Fillimisht ai shkruan: “Epirotëve (këtu djemve të Gjon Kastriotit, pra edhe Gjergjit. Sqarim yni A.L.), pasi ua ndërruan emrat e parë, u vunë të tjerë, sipas zakonit të asaj gjindjeje. Gjergji…s’di se ç’gjë të pazakontë dukej se kishte, u quajt Skënderbeg, që është baraz me tonën: Aleksandër Beg” dhe më pas vazhdon: “Turqit, siç thuhet atdheun e lashtë e kanë pasur përtej maleve Rife, përtej viseve të murranit, pranë oqeanit të veriut…Thuhet se Aleksandri i Madh i pat mbyllur këta me shula hekuri si bagëti në një vathë dhensh ndërmjet maleve Hyperborë”. (M. Barleti, “Historia e Skënderbeut”, 1968, f 56; f 110)
Ne mendojmë se ky informacion, sado me një interpretim të lirë, lidhet me ajetin e Dhulkarnejnit/Aleksandrit të Madh dhe me mexhuxhët në origjinë fiset turkeselxhuke e mongoloide. Këtu me sa duket përzihet e ngatërrohet edhe “Muri i Madh” kinez. (Ndër autorët e shkollës shqiptare të interpretimit të Kuranit e pranuan Aleksandrin e Madh si dhulkarnejnin, S. Frashëri, N. Frashëri, L. Malltezi, M. Zeqo, J. Brahaj etj)
Kur, Mehmeti II, Fatihu ose ndryshe “Mehmet Pushtuesi” ishte duke zhvilluar betejën legjendare përpara Shkodrës, nga kodra-shkëmbi i Kazenës, përballë deklaroi: “Oh se ç’vend të shkëlqyer dhe të lartë paska zgjedhur shqiponja për vete dhe për folenë e zogjve të vet”! (M.Barleti,“Rr.Sh.”, f 56). Shqiponjë, padyshim ai quante Aleksandrin e Madh dhe zogjtë e saj, popullin alban, epirot e maqedon.
Teksti i Shkodrës, rihap një diskutim mjaft interesant në lidhje me fillim kohën e ndarjes së trashigimisë dhe atë “Testamentin” e pretenduar nga Aleksandri i Madh. Sipas burimeve antike, që shkruanin mbi historinë e Aleksandrit të Madh dhe sipas interpretimeve moderne nuk kemi pohime rreth ndonjë lloj “Testamenti” të shkruar apo të ndonjë lloj ndarje zotërimesh me gjallje të tij. Historishkruesit antikë, vazhdimisht na konfirmojnë pjesmarrjen e ilirëve në pushtimet e Aleksandrit të Madh, çka për rrjedhojë e normalisht Aleksandri duhej t’i rradhiste e llogariste edhe ata në ndonjë ndarje eventuale. Historiani romak Rufi shkruante: “Në fillim të pranverës së vitit 334 p.e.r., Aleksandri kaloi në Azi me një ushtri më të fortë nga guximi se sa nga numëri. Parmenioni udhëhiqte tridhjetmijë këmëbësorë maqedonë, pesmijë grekë dhe pjesa tjetër ishin nga ata që i kishin dërguar aleatët për këtë luftë. Ilirët, thrakët e tribalët vinin pas tyre me pesëmijë njerëz dhe veç këtyre kishte edhe njëmijë shigjetarë agrianë…(Rufi, sipërcit. Supl. Lib. II, 3. Ilirët…f 187-188)
Kur sapo Aleksandri kishte vdekur (323 p.e.r.), mësojmë për një grindje të madhe për shqyerje-ndarjen e zotërimeve nga një numër i madh komandantësh veteranë sëbashku me bijtë e tyre, grindje që shtrihet edhe midis reparteve të ndryshme, veçanërisht midis kalorësve dhe këmbësorëve. Me këtë rast, ne duhet të mendojmë se “kazani po ziente” dhe kësisoj hapet supozimi se më 325 p.e.r. Aleksandri mund t’i ketë paraprirë kësaj situate, me atë ndarjen midis 12 trashigimtarëve. (Kjo shkon edhe në koinçidencë me 12 apostujt e Jezusit!) Dhe duhet nënvizuar se në vitin 325 p.e.r. Aleksandri nuk kishte akoma një pasardhës trashigimtar as mashkull e as femër dhe prandaj ky as nuk përmendet në tekstin e Shkodrës, që do të thotë edhe se formulimi ishte i saktë, në këtë pikë.
Tani të rikthehemi te ajo “pika e dobët”, që e kemi sipërpërmendur. Sapo ishim njohur mirë me këtë tekst “apokrif” të Shkodrës, që ka pretendimin si datim vitin 325 p.e.r., ne, me ngurrim kuptohet, na shkoi mendja për një krahasim te “Libri i parë i Makabenjve”, (“Bibla e Vjetër”, cit. f 1311, 1, 1), që po e citoj të plotë:
“Aleksandri i Madh dhe ndarja e perandorisë”
Pasi Aleksandri biri i Filipit, maqedonas, që më parë mbretëroi në Greqi, doli nga dheu Ketim, e goditi Darin, mbretin e persianëve dhe të medëve, ndërmori shumë luftëra, pushtoi qyteza dhe i vrau mbretërit vendës, atëherë arriti deri në skajin e tokës e pushtoi shumë popuj. Atëherë toka mbarë heshtoi para tij, iu rrit mendja e zemra iu mbush me kreni. Bashkoi një ushtri tejet të fortë, nënështroi krahina, popuj e princa e i bëri t’i paguajnë të dhjetat e vartësisë. Atëhere u sëmur dhe e pa se po vdiste. I thirri oficerët e vet, bujarët që kishin qenë rritur bashkë me të që në moshën e re, dhe ndërsa ishte ende gjallë ua ndau mbretërinë e vet. Aleksandri vdiq pasi kishte mbretëruar 12 vjet. Oficerët e morën pushtetin secili në krahinën e vet. Pas vdekjes së tij të gjithë u kurorëzuan, kështu edhe bijtë e tyre pas tyre gjatë vjetëve vijues. Kështu u shumëzuan të këqiat mbi tokë.
Përkthyesi, komentatori dhe shpjeguesi i këtij citimi, e thekson se ky shkrim ka një karakter historik, pra nuk kemi të bëjmë me ndonjë lloj “parashikimi” dhe në shënimet (1, 1-9; 1; 3) shkruan dhe ripërsërit, duke e nxjerrë jo të saktë tekstin e Makabeut: “Leka s’e ndau në shtratin e vdekjes perandorinë, por ajo vetiu shkoi duke u shkatërruar e ndarë nga oficerët e tij që e okupuan pushtetin me forcë”.
Ky komentim, me njohuritë që njiheshin deri më 1994 të botimit shqip të Biblës, ishte i pranueshëm, por tashti që ai shkon edhe në përputhje me tekstin e Shkodrës, mendoj se mund të bëhet disi dikutueshëm. Komentatori e ka theksuar atë që nuk e thekson as vetë kapitulli biblik: “Aleksandri nisi ta mbajë veten për hyjni” dhe për këtë na rekomandon një shembull tjetër te “Profecia e Ezekielit” 28, 2.5/:
”Biri i njeriut, thuaj princit të Tirit:
Kështu thotë Zoti Hyj:
Pasi mendja t’u rrit e the:
“Unë jam hyjni,
rri mbi fronin e zotave,
në kërthizën e detit!”,
megjithse je njeri e jo hyj…
Ja, po qenke më i mençur se Danieli…
Do të vdesësh…
Vallë a do të thuash më:
“Jam Hyj?…
Grindje ndarjet ishin në kulm, kur trupi pa jetë i Aleksandrit (Qershor, 323 p.e.r.) qëndronte akoma në një sallë të madhe, ku e kishin vendosur që të ishte si të thuash edhe dëshmitar i vendimeve dhe marrëveshjeve të ushtarakëve. Tashti ne informohemi, se një pjesë pranuan mendimin e Perdikës, që të pritej lindja nga shtatzania e Roksanës, gruas së Aleksandrit të Madh, dhe po qe se ishte mashkull atij t’i caktoheshin disa tutorë si Leonati, Perdika, Krateri dhe Antipatri etj, e me atë rast u bënë edhe betimet përkatëse. Burimet kanë treguar se në rrugë, gjatë fushatës në lindje, diku andej nga Afganistani, Aleksandri u dashurua dhe u martua me një vajzë që quhej Roksana. Ndërkaq, çuditërisht, nuk kishte pasur informacione as për ndonjë shtatzani të saj, as nëse vetë Aleksandri kishte pasur dijeni dhe as për ndonjë lloj testamenti të mundshëm ndaj këtij trashigimtari të pritshëm! Normalisht Roksana duhej të kishte ngelur shtatzënë me Aleksandrin, ndoshta aty nga fundi i vitit 324 p.e.r. ose përgjatë vitit 323 p.e.r. dhe burimet na tregojnë se ajo ndërkohë ishte dërguar në Maqedoni. Kontradiktat e brendëshme e kishin dobësuar perandorinë gjigande, por vdekja natyrore e “birit të pavdekshëm të Zeusit” shkaktoi një tronditje të menjëheshme dhe kontradiktat shpërthyen haptazi. Kështu ndaj propozimeve të Perdikës u rebeluan këmbësorët. Ata caktuan si mbret Adrideun, vëllanë e Aleksandrit nga një grua tjetër e Filipit, por duke i lënë edhe trashigimtarit të Aleksandrit, të supozuar mashkull, “një copë nga pjesa e shtetit”! Në krye të ndarjes Maqedoni e Greqi vendoset Antipatri, babai i Kasandrit. (krhs Antipatrea, ish emri i Beratit) e pasuar pastaj me një listë të gjatë ndarjesh të provincave, ku vërehen edhe disa nga udhëheqësit e vjetër me të bijtë e tre. Atje shohim edhe se ilirit Pito i ka takuar Media e Madhe (Persia e sotme). Dhe kjo është një copë e madhe, çka edhe na tregon se Aleksandri e ka mbajtur fjalën ndaj ilirëve. Pas pak muajsh (nuk përcaktohet se sa?!) burimet tregojnë se Roksana, e dërguar në Maqedoni, ka lindur trashigimtarin mashkull Aleksandrin e ri, të cilit si regjent kryesor fillimisht i ishte caktuar Polyperhu, i pasuar me një numër regjencash të tjera. Tashti mësojmë për fillimin e peripecive të Olimpisë dhe Roksanës me Aleksandrin e Ri, nën përndjekjet e Kasandrit. Në vitin 317 p.e.r., gjashtë vjet pas vdekjes së Aleksandrit, Olimpia si mjeshtre e komploteve, e vret mbretin Adrideun dhe gruan e tij Euridikën dhe merr qeverisjen. Një vit më pas, më 316 p.e.r. Kasandri, biri i Antipatrit, i martuar me Thesalonikën bijën e Adrideut dhe Euridikës, arrin ta vrasë Olimpinë, kurse Roksanën dhe Aleksandrin e Ri i internon nën vërejtje në kështjellën e Amfilopolit. (nxjerrë nga, Justini, cit. Libri XIV; Amfipoli qytet dhe kështjellë në Maqedoni.)
Vetëm pasi kanë ndodhur gjith këto ngjarje e pasi kanë kaluar disa vite ne informohemi edhe për kalimin, nga ajo ish ndarja e madhe kaotike, në katër pjesë ku dominojnë Kasandri, Lisimahu, Seleuku e Ptolemeu. (Diodori, “Bibliotheca Historica” Libri XVIII, 4, 49; Libri XIX, 11, 36, 51 etj; Justini, “Epitoma Historiarum Philippikarum Pompei Trogi”, Lib. XIII-XIV etj)
Konstatojmë se “parashikuesi” biblik Danieli, nuk është ndalur në këtë vorbull ngjarjesh e personash dhe nuk na jep ndonjë informacion “me parashikime brirësh” për mbretin Adrideu (ose Arideu) dhe as për çeshtjen e Roksanës e Aleksandrit të Ri trashigimtar, “birin e të birit të Zeusit”, por ka kapërcyer direkt te “katër brirët”. Informacione për ato nuk jep as Makabeu, i cili megjithatë nuk i ka përfillur fare “brirët e shenjtë”.
Por, ç’ndodhi me Aleksandrin e Ri dhe Roksanën? Ç’gjë dhe arësye të pazakontë kishte Kasandri dhe ndjekësit e tij, ndaj këtij trashigimtari që duhet t’i takonte legjitimiteti?! Mos ndoshta Olimpia kishte sajuar ndonjë lloj “ngjizje hyjnore” edhe për Roksanën, apo se kohëlindja e Roksanës shkaktoi dyshime?! “Mjegulla e Buenës mbi Rozafat” nuk na lejon të shohim. Ajo që dimë është se Aleksandri i Madh nuk e përmbushi porosinë e të parëve të tij, për t’u varrosur në varrin e në tokën atërore dhe prandaj dinastia nga gjaku i tij u shua. Këtë e kishte “parashikuar” edhe orakulli politeist i gadishullit tonë, megjithse me kohë i kishte dalë nami për ato përgjigjet “parashikuese” me dy e tre kuptime. (Trog Pompei, sipas Justinit, cit. Lib. VII)
Aleksandri i Madh, me të vërtetë se ishte edhe një “pinjoll i farës së shquar të popujve Ilirikë të së njejtës gjuhë”. Ai e provoi të ishte një reformator si “Biri i kryezotit Zeus me Olimpinë tokësore në Tokë”, por megjithatë, ai nuk ishte vetë kryezoti politeist e as zoti monoteist. Një filozof kishte shkruar: “Zeusi hyjnor, mëndjelartë etj, me epshet e shfrimet e papërmbajtura seksuale e mbushi plot e përplot tokën dhe qiellin me perendi të ligjshme e me perendi dobiçë të pa ligjshëm”. Dhe ky nuk ishte ndonjë konstatim i ri, plot 23 shekuj më parë, me rastin e një rimartese poligame të Filipit II, duke marrë shkas nga legjenda e sajuar e shtatzanisë së Olimpisë, një nga njerëzit e nuses e ofendoi direkt Aleksandrin në këtë mënyrë: “Tani do të lindin mbretër të vërtetë e jo një mbret dobiç”. (Athenaei, “Deipnosophistae”, Lib. XIII)
Në tërë vorbullën e mitologjisë së bashkimeve seksuale, të metamorfizimeve etj, e shohim Zeusin edhe si fillues eksperimentimesh të riprodhimit gjenetik me klonime e shartime hyjnore e tokësore. Zeusi mashkullor e pjell virgjëreshë Athinanë “perendinë e perendisë” nga koka, ndërsa “embrionin e Semelës”, të marrë nga barku i së ëmës, e rriti dhe e polli nga mishi i kofshës së vet gjigande!
Do të vinte edhe koha monoteiste kur “Biri i Perendisë e njëkohësisht vetë Ati/Perendija dhe Shpirti i Shënjtë” do të na prezantohen me Jezu Krishtin, ashtu si një lloj kloni hyjnor, po qe se do t’a përshtatnim retrospektivisht me shkencën e arritjet moderne të inxhinierisë gjenetike. Ndërsa “mbarsia me hyjnorë” e nuseve dhe e virgjëreshave tokësore dhe e pjelljes së tyre me binjakë e trinjakë, nuk ishte ndonjë gjë e re, triniteti ngjalli shumë kundërshtime në interpretimet e ndryshme të sekteve. Akoma edhe kur u shkrua/tubua Kur’an-i i Zbritur, nuk konceptohej dot mono perendia si “tre perendi në një” dhe gjithashtu debatohej rreptë, sepse Perendija/All’llahu nuk mund të kishte një fëmijë, megjith theksimin se s’ka asnjë gjë që nuk mund ta arrijë All’llahu, mjaft që ai ta bëjë në mendim dhe t’i thotë: Bëhu! Kur’an-i e pranonte ngjizjen në mitrën e virgjëreshës Mejreme/Maria (pa i prekur cipën e virgjërisë) me idenë/mendimin e frymën e All’llahut, e pranonte Jezusin/Isanë si pejgamber, si të ngjitur tek All’llahu, madje edhe si një bashkbisedues e dialogues i tij atje në hapësirat ndëryjore. Por, ndërkaq Kur’ an-i dhe vetë All’llahu absolutisht nuk e pranonin atësinë e ligjshme për Jezusin, sipas koncepteve vulgare politeiste e tokësore.
Amësia e Aleksandrit ishte tokësore e po ashtu edhe ajo e Jezusit, por ndryshimi qëndron se te Olimpia, jo virgjëreshë, kemi “një kontakt direkt seksual fizik me farë/spermë gjarpëri të mirë, si metamorfizim i Zeusit”, ndërsa tek e martuara Maria, megjithatë virgjëreshë, nuk kemi asnjë lloj kontakti seksual fizik, por vetëm një vet ngjizje tip hemafroditizmi me ide-mendimin e Zotit nga një hapësirë ndëryjore.
Olimpia, “njera nga të përzgjedhurat e kryezotit politeist Zeusit”, ishte një grua kriminele e gënjeshtare e aftë t’ia vinte “brirët e turpit” burrit Filip dhe “brirët e Zeusit pellazgjik” të birit Aleksandër. Ajo madje e nxiti vrasjen e burrit të saj, me vrasësin e paguar Pausanin, të cilin e gozhdoi në një kryq druri, duke i vënë në kokë një kurorë të artë. Përkundrazi Maria, e urtë e ndershme dhe e butë, e përzgjedhura e mono Zotit, nuk i la asnjë turp Jozefit, burrit legjitim dhe të aftë tokësor. Birin e saj dhe të vetëm hyjnor të Zotit, Zotin Krisht njerëzit e kryqëzuan dhe i vunë në kokë një kurorë drizash… Monoperendisë, kristiane parimisht nuk do t’i lejohej më asnjë lloj kontakti seksual i drejpërdrejtë me ëngjëllushet qiellore, me murgeshat e gratë tokësore e për më tepër në kristianizëm nuk do të ketë më asnjë lloj ngjizje tjetër ndërhyjnore si ai me Marien/Mejremen. Monozoti kristian riprodhon një fëmijë mashkull vetëm një herë në infnit kohën, ndërsa monozoti islam nuk ka absolutisht asnjë të tillë në infinit kohën e megjithatë thuhet se ata janë një i njëjti!
Mund të themi se me kohë gradualisht në hapësirat e feve të mëdha monoteiste zhduket kujtimi i brirëve, megjith ndonjë rudiment të vogël simbolik aty-këtu. Tashmë vetëm, dreqi, satana, shejtani na paraqitet me brirë, si një simbolizim i djallëzisë dhe i mençurisë në sensin e keq.
Në botën njerëzore përpjekja e Aleksandrit “me një bri të mrekullueshëm cjapi”, që imitonte Zeusin me mitologjinë e dhisë amalteze në një shpellë të Kretës, megjithse siguroi dy vende në “Beslidhjen e Vjetër”, nuk e kaloi klasën për në “Beslidhjen e Re”, as sëpaku si ndonjë i dërguar pejgamber. Jezusi triumfoi nga poshtë si “biri i vërtetë dhe i vetëm i monozotit” dhe fitoi edhe “pavdekësinë e përjetëshme”, të cilën aq me dëshpërim e kishte kërkuar Aleksandri i Madh.
Monedha e objekte arkeologjike me Aleksandrin e Madh të gjetura rastësisht në Shkodër.
Duke i lënë mënjanë rrënimet e regresin që solli pushtimi turko-osman, pastaj shkatërrimet e shek XX, mjerisht e paradoksalisht u desh edhe “Koha e Demokracisë” me një dam ndoshta të pariparueshëm me shkatërrimin e komplet zonës arkeologjike! Dhe kjo në një kohë kur sipas vetë deklarimeve të autoriteteve të arkeologjisë, ato “sapo kishin nisur” aty nga mesi i viteve 80-të…
Jo rrallë ndeshim shkrime ku merret si një dogmë se në botën antike, për shkëmbimin mall-monedhë, vlenin vetëm sistemet monetare lokale. Por, ja që te Plini, gjejmë edhe përjashtime nga rregulli: “Populli romak nuk e përdori monedhën prej argjendi përpara se të mundëte mbretin Pirro…Më përpara kjo monedhë vinte nga Iliria dhe pranohej në vend të mallit”. C. Plini Secundi, “Natyralis Historiae”, Lib. XXXIII, 3 (13)
Kjo na çon në mendimin se ky fenomen shkëmbimi me monedha argjendi (ari vetkuptohet) duhet të ketë ndodhur fillimisht edhe midis botës helene dhe ilirëve më pak të zhvilluar. Mbase kjo mund të jetë edhe një arësye ku çuditërisht në Shkodër dhe në disa emporione janë gjetur shpesh monedha argjendi të botës helene madje edhe mjaft të hershme etj.
Tashti le të paraqesim pamje nga monedhat e objektet e gjetura rastësisht në Shkodër dhe të japim ndonjë koment se çfarë mund të tregojnë ato.
Fig. Nr. 1. Monedhë argjendi e shek IV p.e.r. Prerje e kohës së Filipi II, për nderimin e të birit Aleksandrit. Nga njera faqe shkruan greqisht “Aleksandro” dhe paraqet Zeusin me skepter dhe shqiponjë, ka një monogram “A” dhe një germë “?”. Ky motiv ndeshet qysh heret edhe në vargjet homerike: “Po qe se fisin tim ti kërkon t’a njohësh… skeptrin me shqiponjë Zeusi ia dhuron” etj, që ishte si një model i përhapur në hapësirën mesdhetare ku kishte mbërritur dominimi hegjemonist e ai i besimit politesit grek. (Homeri, “Iliada”, përkth. shqip, VI, 147-284)
Faqia tjetër paraqet Aleksandrin e ri në profil. Në katalogun e monedhave greke konfirmohet prezenca e saj në shek IV p.e.r. Pretendohet të jetë gjetur në rrethinat e kështjellës, në mbeturinat e dheut të hedhur. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 2. Medalion prej bronzi me një faqe, derdhje dhe shkrim me inçizim të lexueshëm “Demos i Thesalonikut [ja kushton] Aleksandrisë”. Paraqet në profil Aleksandrin e Madh me përkrenare, ku në anësore ka një sqap me një bri dhe më lart një kokë luani me krifë. Pretendohet të jetë gjetur në kodrat e Shkodrës. Ka qenë e veshur nga një shtresë ranore. Figurimin e sqapit ne e shohim të krahasueshëm me “sqapin me një bri të mrekullueshëm” të Biblës dhe me një tip egjiptian (Koleksion personal)
Fig. Nr. 3. Monedhë argjendi e përdorur si varëse qafe. Nga njera faqe ka figurimin në profil të perendeshës Athina e cila ka në përkrenare një qenie shartesë mitologjike detare, me kokë shqiponje dhe me krahë fluturues, e krahasueshme nga ne me dragoin e kishës së Mesopotamit etj. Ka monogramin A. Në faqen tjetër ka shkronjën greke F cfurkun e Poseidonit dhe germën A. Paraqet një luan dhe shkrimin gr. YE???O?. Kjo monedhë sipas katalogut është me prejardhje greke, por imitim nga Lukania. Në katalog konfirmohet ekzistenca e saj. Monedha është e inkasturar në një rreth, sepse ka qenë përdorur si varëse qafe. Është blerë te një argjendar, pretendohet të jetë gjetur në zonën e kështjellës. E kemi sjellë për ilustrimin e mitologjisë së Athinasë e cila përmendet edhe në “Privilegjet” e Shkodrës (Minerva, sipas përkthimit latin). Shih edhe dy monedha athinase të gjetura në Shkodër me kultin e Athinës si qyqe dhe si njeri. Athinaja në formën e metamorfozës si qyqe, sipas mitologjisë ka qenë edhe “protektoria” e Trojës. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 4a. Monedhë argjendi e Basileusit Ptolemeu të Egjyptit, njëri nga të katër zëvendësuesit e Aleksandrit. Njera faqe ka portretin e Ptolemeut, faqia tjetër një shqiponjë të shkëlqyer që ka shkelur me kthetra një krokodil. Simbolin e shqiponjës e gjemë edhe në Bibla, ndërsa krokodili sibolizonte Egjiptin etj. Duke u nisur se një monedhë me një shqiponjë afërsisht të tillë e ka pasur edhe basileusi Perseu i Maqedonisë, bashkëkohës i Genthios-it të Shkodrës, shek II p.e.r. (Fig. 4b), ne mendojmë se kemi të bëjmë me ish shqiponjën e Aleksandrit të Madh. Gjendet në katalog, shek IV p.e.r. Është gjetur në bregun e Drinit poshtë kështjellës. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 5. Fotokopje e një monedhe argjendi e bazileusit Lisimahu të Thrakisë, njëri nga të katër gjeneralët që ndanë teritoret e Aleksandrit të Madh e gjetur në Shkodër. Nga njera anë ka në profil Aleksandrin me bririn e Ammonit dhe nga ana tjetër Athinanë me mburoje etj. (Pronë e koleksionistit Mark Pali)
Fig. Nr. 6. Monedhë sirofenikase e basileusit Dhimitri II Nikator. Nga njera anë portreti i basileusit me mjekër dhe diademë, nga ana tjetër Zeusi i ulur në fron etj. E gjetur në Shkodër. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 7. Stema heraldike origjinale e qytetit të Shkodrës e gjetur në “Statutet e Shkodrës” me shqiponjën e zezë të Aleksandrit të Madh dhe Pirros së Epirit.
Nga burimet antike dhe ato numizmatike Aleksandri i Madh kishte edhe simbolika me cjap e shqiponjë dhe po ashtu edhe Pirrua i Epirit në përkrenare kishte bri cjapi, i pëlqente ta thërrisnin “shqiponjë” e madje se njihej edhe si “rritës shqiponjash”. (Plutarchi, “Vitae Parallele”, 10; Eliani, Lib. II, 40, 45.)
Të gjithë kemi dëgjuar se simbole të Aleksandrit dhe Pirros i kishte imituar edhe Skenderbeu, në kuptimin e ruajtjes së traditës dhe vazhdimësisë së lashtë të fisit të tij. Në qoftë se edhe Aleksandri i Madh, sipas tekstit të Shkodrës e kishte pasur një “Atlet të tij” edhe Skënderbeun e mbiquajtën “Atlet të Krishtit”… Por, ne vërejmë se kokcjapi i Skënderbeut, ka dy brirë dhe jo një “të mrekullueshëm” si ai i Aleksandrit të Madh në Bibël! Dr. M. Zeqo, mendon se “Përkrenaria e Skënderbeut” është punuar në Itali dhe i është dhuruar atij si “një simbolikë, edicioni i dytë i ndeshjes së cjapit njëbri të Perendimit me dashin dybrinoç të Orjentit, që gjendet te “Vizionet e Danielit” në Biblën e Vjetër”, pra si një lloj “profecie e re mesjetare kristiane”! Ndërkaq, siç e përmendëm, ishin turqit që ia dhanë emrin Gjergj Kastriotit si Iskender/Skanderbeg, në kujtim e nderim për Aleksandrin e Madh, të cilin ata në turqisht e quanin Iskender Zül Karneyn = Aleksandri i Madh kokdybrirëshi. A thua dhurata italiane e ruajti kuptimin e Dhulkarnejnit?!
Do të shtonim se në kohën tonë moderne, imitimi dhe improvizimet e reja të këtyre ish simbolikave antike e mesjetare në stema republikane e në personel njerëzor ceremonial “republikan”, rrezikojnë të kthehen në qesharake, siç edhe shpikja më e fundit alla shqiptarçe me Dhulkarnejnët me përkrenare me “Koksqap të Artë”, me pelerina të kuqe, me opinga dhie e të lyer me deodorantë, si një lloj “edicioni modern” i ligjvënësve tanë!
Me kohë ironia e hollë popullore filloi t’i konsideronte “brirët e shenjtë” jo vetëm si një simbol i “budallallëkut me brirë”, por edhe se “gruaja i kishte vënë burrit brirë”. Edhe përkrenaret antike e mesjetare edhe kultet kalorsiake, filluan të shkaktonin ilaritete. Dikur edhe vetë perenditë e rrangut të lartë e të aristokratizuara të Olimpit kishin filluar të ankoheshin e të talleshin me disa perendi të barbarëve, të cilat me hir e me pahir i ishin imponuar “Malit të Perendive”, kur këtyre filluan t’i mungonin jo vetëm flijet njerëzore por edhe ato shtazore. Kështu ndodhte edhe me malokun Hyun e grigjave dhe kullotave Panin, një lloj kloni mitologjik shartesë gjysëm njeri e gjysëm skjap, që kapardisej me zë të lartë në tribunën e Olimpit, i cili jo vetëm që qelbej era sqap, por na kishte marrë me vehte atje lart të gjithë vllazërinë e far e fisin e tij si metekë (të ardhur pa leje), duke e katandisur Olimpin si një Bathore…
Mungesa e vërtetitmit me siguri të vendgjetjes, moskontrolli rigoroz i autenticitetit etj, sigurisht nuk na lejojnë që të japim përfundime të sigurta për vërtetimin e një prezence në Shkodër, të Filipit II dhe Aleksandrit të Madh etj.
Duke besuar se nesër brezi i ri do të jetë më me fat dhe se “rojzat e fatijet”nuk do të luajnë keq, le të shpresojmë që këto monedha dhe objekte të mos i kenë hedhur dallgët e kohës fare rastësisht, ashtu siç ato shishet e detarëve që i nxjerr deti kushedi se ku…
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
alfeko sukaraku
- Sun Member
- Posts: 1827
- Joined: Wed Jun 03, 2009 8:02 pm
- Gender: Male
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
dy jane "rrymat" qe flasin per lashtesin e gjuhes shqipe.
rryma e pare ka piknisje Gustavo Meyer nje mosnjohes te gjuhes shqipe.Meyer e nxjerre shqipen si gjuhe mesjetare te shekujve 9-13 edhe te huazuar nga italishtja-serbishtja-rumanishtja-turqishtja-greqishtja.
Baza e Meyer ishte Miklosichi,ndersa ndjeksit e rruges se tij fatkeqsisht jane edhe emrat Eqerem Cabej-Aleks Buda-Shaban Demiraj etje....
Qe nje Bude apo nje Cabej e nje Demiraj ,te pretendojn se ne jemi autokton edhe te mbeshtesin Meyerin...... per mua kjo eshte krejt absurde, pasi Meyer eshte me se i qarte kur flet per gjuhen shqipe=gjuhe me shume andra...ndaj emrat e Cabenjve edhe Demirovicve ishin edhe mbeten emra shume te dyshimt per kete ceshtje...per ceshtje te tjera munde te flasim sa te doni.
rryma tjeter ka per pik nisje Demetrio Camarden ,edhe bazohet "ne mbetjet origjinale te fjalve te lashta"
Camarda e vertetoj shqipen si gjuhen e Perendive =gjuhen me te vjeter ne bote,vetem se ndieksit e kesaj rruge jane helmuar ne Athine ,si rasti i Arit edhe jane interrnuar ne Tirane...nga keta emra te flliqur qe permenda me larte...rasti i Kondes edhe i Pilikes.
rryma e pare ka piknisje Gustavo Meyer nje mosnjohes te gjuhes shqipe.Meyer e nxjerre shqipen si gjuhe mesjetare te shekujve 9-13 edhe te huazuar nga italishtja-serbishtja-rumanishtja-turqishtja-greqishtja.
Baza e Meyer ishte Miklosichi,ndersa ndjeksit e rruges se tij fatkeqsisht jane edhe emrat Eqerem Cabej-Aleks Buda-Shaban Demiraj etje....
Qe nje Bude apo nje Cabej e nje Demiraj ,te pretendojn se ne jemi autokton edhe te mbeshtesin Meyerin...... per mua kjo eshte krejt absurde, pasi Meyer eshte me se i qarte kur flet per gjuhen shqipe=gjuhe me shume andra...ndaj emrat e Cabenjve edhe Demirovicve ishin edhe mbeten emra shume te dyshimt per kete ceshtje...per ceshtje te tjera munde te flasim sa te doni.
rryma tjeter ka per pik nisje Demetrio Camarden ,edhe bazohet "ne mbetjet origjinale te fjalve te lashta"
Camarda e vertetoj shqipen si gjuhen e Perendive =gjuhen me te vjeter ne bote,vetem se ndieksit e kesaj rruge jane helmuar ne Athine ,si rasti i Arit edhe jane interrnuar ne Tirane...nga keta emra te flliqur qe permenda me larte...rasti i Kondes edhe i Pilikes.
KOHA ESHTE E MASKARENJVE/POR ATDHEU I SHQIPETRAVE
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
alfeko sukaraku wrote:dy jane "rrymat" qe flasin per lashtesin e gjuhes shqipe.
rryma e pare ka piknisje Gustavo Meyer nje mosnjohes te gjuhes shqipe.Meyer e nxjerre shqipen si gjuhe mesjetare te shekujve 9-13 edhe te huazuar nga italishtja-serbishtja-rumanishtja-turqishtja-greqishtja.
Baza e Meyer ishte Miklosichi,ndersa ndjeksit e rruges se tij fatkeqsisht jane edhe emrat Eqerem Cabej-Aleks Buda-Shaban Demiraj etje....
Qe nje Bude apo nje Cabej e nje Demiraj ,te pretendojn se ne jemi autokton edhe te mbeshtesin Meyerin...... per mua kjo eshte krejt absurde, pasi Meyer eshte me se i qarte kur flet per gjuhen shqipe=gjuhe me shume andra...ndaj emrat e Cabenjve edhe Demirovicve ishin edhe mbeten emra shume te dyshimt per kete ceshtje...per ceshtje te tjera munde te flasim sa te doni.
rryma tjeter ka per pik nisje Demetrio Camarden ,edhe bazohet "ne mbetjet origjinale te fjalve te lashta"
Camarda e vertetoj shqipen si gjuhen e Perendive =gjuhen me te vjeter ne bote,vetem se ndieksit e kesaj rruge jane helmuar ne Athine ,si rasti i Arit edhe jane interrnuar ne Tirane...nga keta emra te flliqur qe permenda me larte...rasti i Kondes edhe i Pilikes.
Dhe pikerishte per ato arsye Alfeko hapesi i forumit dhe me ndihmen sado te vogel tonen mundohemi te zhbejme ato gabime me dashje apo pa dashje, nga friga apo nga deshira qe disa njerez kane bere.
Te thuash qe te gjitha qe Cabej & co hodhen ne drite jane te rreme per mendimin tim a gabim, po ashtu mendoj se nuk dohet te marrim si 100% te sakte punen e atyre te tjereve. Mos me keqkupto, jo se nuk e meritojen por kur e vendos mendjen ne dicka ateher mund te anashkalosh gjera te vlershme qe vendosshmeria qe ai/ajo ka nuk e lejon ti shikojne, sot neve brezi i ri kemi me shume informacion sesa te paret tone.
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
alfeko sukaraku
- Sun Member
- Posts: 1827
- Joined: Wed Jun 03, 2009 8:02 pm
- Gender: Male
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
PatushPatush wrote:alfeko sukaraku wrote:dy jane "rrymat" qe flasin per lashtesin e gjuhes shqipe.
rryma e pare ka piknisje Gustavo Meyer nje mosnjohes te gjuhes shqipe.Meyer e nxjerre shqipen si gjuhe mesjetare te shekujve 9-13 edhe te huazuar nga italishtja-serbishtja-rumanishtja-turqishtja-greqishtja.
Baza e Meyer ishte Miklosichi,ndersa ndjeksit e rruges se tij fatkeqsisht jane edhe emrat Eqerem Cabej-Aleks Buda-Shaban Demiraj etje....
Qe nje Bude apo nje Cabej e nje Demiraj ,te pretendojn se ne jemi autokton edhe te mbeshtesin Meyerin...... per mua kjo eshte krejt absurde, pasi Meyer eshte me se i qarte kur flet per gjuhen shqipe=gjuhe me shume andra...ndaj emrat e Cabenjve edhe Demirovicve ishin edhe mbeten emra shume te dyshimt per kete ceshtje...per ceshtje te tjera munde te flasim sa te doni.
rryma tjeter ka per pik nisje Demetrio Camarden ,edhe bazohet "ne mbetjet origjinale te fjalve te lashta"
Camarda e vertetoj shqipen si gjuhen e Perendive =gjuhen me te vjeter ne bote,vetem se ndieksit e kesaj rruge jane helmuar ne Athine ,si rasti i Arit edhe jane interrnuar ne Tirane...nga keta emra te flliqur qe permenda me larte...rasti i Kondes edhe i Pilikes.
Dhe pikerishte per ato arsye Alfeko hapesi i forumit dhe me ndihmen sado te vogel tonen mundohemi te zhbejme ato gabime me dashje apo pa dashje, nga friga apo nga deshira qe disa njerez kane bere.
Te thuash qe te gjitha qe Cabej & co hodhen ne drite jane te rreme per mendimin tim a gabim, po ashtu mendoj se nuk dohet te marrim si 100% te sakte punen e atyre te tjereve. Mos me keqkupto, jo se nuk e meritojen por kur e vendos mendjen ne dicka ateher mund te anashkalosh gjera te vlershme qe vendosshmeria qe ai/ajo ka nuk e lejon ti shikojne, sot neve brezi i ri kemi me shume informacion sesa te paret tone.
nje punim ka brenda tij edhe vlera te pacmueshme edhe plehra.Mbi te gjitha duhet te vlersojm qendrimin e pergjithshem edhe te thithim ate qe ploteson njohurit tona.Askush nuk eshte i perkryer..p sh tek tema e Falmerayrit ,Zeusi drejtesisht ve ne dukje edhe gafat e tij,por ne pergjithsi edhe per kohen e vete punimi i falmerayrit mbetet nje punim rrugehapes i cili duhet te persoset nga dija edhe shkenca shqiptare.Asnjeher nuk kam qene i prere se dikush eshte i persosur nga te gjitha anet..ndaj ashtu si per idhujt e mi po keshtu edhe Cabej mbajti mbi supet e veta nje peshe te rende ne dobi te dijes shqiptare-edhe duhet ti jemi mirnjohes- por nga ana tjeter ,persa i perket lashtesis se gjuhes shqipe ..Cabej mbeti shume large realitetit,ndersa perkrahja qe i dha Meyrit ishte mjerisht e turpshme per mundesit e tija..sepse fare thjesht flasim per nje student ne gjuhen gjermane i cili e la menjan -Xylander-otto Blaun etje edhe u morre me dashnorin e miklosichit=Meyrin.
KOHA ESHTE E MASKARENJVE/POR ATDHEU I SHQIPETRAVE
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
Nuk i heku as shtoj nje presje atyne qe thu.
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Frang Bardhi:Aleksandri i M. lindi ne Petrele
STUDIMI
Si është njohur strategu i madh në dokumentet historike.
Çfarë shkruhet për të
Aleksandri i Madh në përfytyrimin e shqiptarëve
Ideja e Frang Bardhit, vendlindja e tij është Petrela
Nga: Luan Malltezi
Si është njohur strategu i madh në dokumentet historike.
Çfarë shkruhet për të
Aleksandri i Madh në përfytyrimin e shqiptarëve
Ideja e Frang Bardhit, vendlindja e tij është Petrela
Nga: Luan Malltezi
Figurat e shquara të historisë botërore,
Pirroja dhe Aleksandri i Madh i kanë frymëzuar
dhe inkurajuar ndjeshëm shqiptarët në luftërat e tyre
për liri e pavarësi. Duke filluar së paku nga
shek. XV, shqiptarët i kanë konsideruar ata
si paraardhës të denjë të tyre.
Arsyet përse këto figura u bënë kaq popullore dhe
hynë aq thëllë në ndërgjegjen e shqiptarëve
duhen kërkuar në lëvizjen humniste të rilindjes
italiane, në njohjen e historisë dhe kulturës
antike, në leximin nga elita intelektuale
shqiptare e kohës së trashëgimisë antike, të
veprave të autoreve të greko-romakë dhe të
gjithë letërsisë humaniste, me pikësynim njohjen
e rrënjëve të historinë së vendit, të së
kaluarës së tij etj.
Kështu, historiani i ynë i shquar, M. Barleti, që në
titullin e veprës së tij “Historia e
Skënderbeut” e njehson Skënderbeun si
epirotas: “Marin Barleti, shkodran, mbi jetën
dhe veprat e Skënderbeut, princit shumë të
ndritur të epirotasve”. Në dedikimin që Barleti i
bën nipit të Skënderbeut, kastriotasit don
Ferrante, autori shkruan: “Kur mendoj, o
princ i ndritur don Ferrante, gjendjen e
tanishme të Epirit dhe se si kjo gjenje ka qenë dikur,
nuk mund ta shkruaj historinë e saj”. Barleti
e vendos principatën e Kastriotëve në Epir.
“Gjatë kësaj kohe në Epir - shkruan ai -
shquhej ndërmjet mbretërve të vegjël dhe
princërve të tjerë emri fisnik i Gjon Kastiotit për
sundimin e tij si në qytete të tjera e në Krujë
veçanërisht”. Por njëherësh me Pirron Barleti
njeh si pararadhës të shqiptarëve edhe
Aleksandrin e Maqedonisë. Kjo shprehet sidomos
qartë në hyrjen e veprës, kur autori spjegon shkaqet
që e nxisin të shkruajë historinë e
Skënderbeut: “Përkundrazi, gjithë lumturia
dhe lavdia epirote u përplas përdhe nga kulmi
i saj me nam, pothuaj në një çast dhe liria u shemb
e u thërrmua aq sa të mos duket tanimë fare
asnjë gjurmë dhe asnjë shenjë e bujarisë së
stërlashtë. Prandaj sikur të ngjallej ai
Aleksandri i mjerë që i pari bëri të mbahej
në gojë emri i fisit dhe i skeptrit në zverk
të gjithë atyre popujve, sikur të kthehej në
këtë jetë ai mjeshtri i luftërave, Pirroja,
me siguri, nuk do ta njihnin Maqedoninë e tyre, nënën
e kryetrimave, do ta braktisnin vendin që e
patën vatër të lirisë dhe do ta përbuznin si
të zvetënuar.” (M. Barleti, Historia e
Skënderbeut, f. 50).
Barleti pra përdor dy koncepte për Shqipërinë e
kohës së tij, konceptin Epir dhe Maqedoni. Duke
bërë fjalë për rrethimin e dytë të Shkodrës
dhe pushtimin e saj nga turqit (1479) Barleti
shkruan këto fjalë për Maqedoninë. Sulltani
“menjëherë u hodh në Maqedoni që sot në
gjuhën popullore quhet Arbëri, sepse arbërorët
e atij vëndi thuajse të gjithë flasin gjuhën
arbërore”. Në këtë vepër pushtimin e
Shqipërisë Barleti e quan pushitm të
Maqedonisë nisur nga fakti se Shqipëria
kishtë qenë pjesë e saj në kohën e Aleksandrit
të Madh. ”Shkrodra - shkruan Barleti - është qendra
e bregut të Maqedonisë dhe e asaj pjese të
Dalmacisë që e ka afër…”, ndërsa më tej
shkruan se “Shkodra ishte qyteti më i
përmendur dhe kryeqendra e Shëqipërisë.”
Sulmet e para turke mbi tokat shqiptare
Barleti i quan sulme të ndërmarrra ndaj Maqedonisë.
Këtë emërtim për vendin përdor autori kur bën
fjalë për betejën që u zhvillua Savër (afër
Lushnjës) midis turqve dhe Balshës II (1385).
Por krahas emërtimit ”Maqedoni” Barleti
përdor edhe emërtimin “Epir”. “Epiri vdiq -
shkruan ai - bashkë me kryetrimin (Skënderbeun - LM).
(Barleti, vep. cit. f. 51).
Barleti, si të gjithë humanistët e kohës, bazohej
tek autorët e vjetër greko-latinë, si Homeri,
Straboni, Plini, Platoni, Lukani, Katoni,
Cezari. Pra, Barleti përdor për vendin e tij,
Shqipërinë, emërtime antike, të njohura prej
autorëve të vjetër të lartpërmëndur.
Sipas Strabonit, ilirët dhe epirotët ndaheshin me
grekët e vjetër në Akarnani. “Sipas Eforit, -
shkruan vetë Straboni në veprën e tij
“Gjeografia” (libri VII, paragrafi VI) -
fillimi i Greqisë në perëndim është
Akarnania”. Sipas Herodotit, Greqia e vjetër shkonte
deri në grykën e Teropileve. Duke bërë fjalë
për luftën në grykën e e Termopilave Herodoti
njofton se “grekët vunë mbretin Leonidha me
300 spartanë të mbronin grykën e Termopileve,
me qëllim që barabarëve (persëve - LM) t’u
ndalohej hyrja në Greqi. Pra, gryka e Termopileve
shënonte kufirin verior të Greqisë. Sipas
Hamondit, një studiues i shquar anglez,
Straboni ka bërë një dallim të plotë midis
fiseve ilire, fiseve epirote dhe fiseve greke. Vija
ndarëse në jug midis ilirëve dhe epirotëve
ishin malet Akrokeraune (malet e Vetëtimës -
LM), ndërsa vija ndarëse midis epirotëve dhe
grekëve ishtë gjiri i i Ambrakisë (sot gjiri
i Artës - LM ) Ndërsa vija ndarëse midis grekëve
dhe Tesalisë ishte lumi Peneus. Pra, Tesalia nuk
ishtë tokë greke.
Po kështu shkruan edhe Skylaksi, një tjetër autor i
vjetër. Sipas tij, Greqia fillonte nga qyteti
i Ambrakisë. Në veprën e tij ”Peripleus”, ai
shkruan se “pas Thesprotisë vijnë mollosët
dhe pas tyre Ambrakia, një qytet grek”.
Tuqididi dhe Straboni i quajnë fiset epirote jo
popullsi greke.
Historiani i shquar i antikitetit, Teodor
Momsen, i quan epirotët “shqiptarë të
antikitetit”. Në librin e tij “Storia di
Roma” (1903), duke bërë fjalë për Pirron dhe
marrjen e pushtetit nga ana e tij, Momsen shkruan se
”…të gjithë shtrënguan radhët rreth tij,
epirotët, trima, shqiptarët e antikitetit” (i
valorosi epiroti, gli albanesi
dell’antichitá). Nisur nga këta autorë Barleti
e quan Skënderbeun “epirotas” dhe Shqipërinë
herë Epir dhe herë Maqedoni. Madje, ai shkruan “Epiri
ose Maqedonia”, emra këta të përdorur nga
autorët e vjetër për trojet e shqiptarëve të
kohës së tij. “Epirotas” e quajnë Skënderbeun
edhe shumë historianë të tjerë humanistë të
shek. XV - XVI.
Antonius Sabelicus (1436 – 1506) në veprën e tij
“Historia e Venedikut” (Rerum Venetiarum),
duke folur për Skënderbeun e quan atë
“epirotas”, ndërsa zotërimet e tij Epir.
Edhe një autor tjetër, anonim, në një vepër
me karakter panegjerik, kushtuar perandorëve
të Bizantit, të shkruar rreth viteve 1427 -
1446 shkruan se “Epiri banohej nga shqiptarë.”
“Edhe tani - shkruan ky autor - gjithë ai vend (Epiri
- LM) banohet i veçuar, në grupe të vogla dhe
fshatra nga popullsi shqiptaro-ilire”.
Dhimitër Frangu, një bashkëkohës i
Skënderbeut, e quan Epirin pjesë të Shqipërisë.
“Skënderbeu, princi i Epirit -shkruan Frangu - ishte
djali i vogël i zotit Gjon Kastrioti që
zotëronte atë pjesë të Shqipërisë që quhet
Emathia (Mat) dhe Tumenisht” (Demetrio
Frango, Commentario delle cose dei turchi et del S.
Georgio Scanderbeg, principe di Epiro”
Venetia, 1539). Edhe Marin Beçikemi, një
shkrimtar humanist i shek. XV që ka lënë një
përshkrim të rrethimit të parë të Shkodrës
nga turqit (1474), pushtimin e Shqipërisë nga këta në
kohën e Gjon Kastiotit e quan pushtim të
“Epirit”.
Të dhëna interesante për Epirin jepen edhe në
letërkëmbimin midis Skënderbeut dhe sulltan
Mehmetit II, për të cilin bën fjalë Dhimitër
Frangu. Sipas tij, Mehmeti II në këmbim të
paqes pranonte ta quante Skënderbeun “princ
të epirotëve” (Prencipe delli Epirensi). Ndërsa
Skënderbeu në përgjigje të tij i bënte të
ditur se këtë titull e kishte marrë prej
kohësh “për hir të Zotit”. Skënderbeu i
shkruante Mehmetit II edhe për kurorëzimin që
priste ng Papa Piu II si “mbret i Epirit dhe i të
gjithë provincës së Shqipërisë” (Re
dell’Epiro et di tutta la provincia
d’Albania). Burimet historike të nxjerra nga
arkivat e kohës provojnë se edhe veten dhe shqiptarët
e quanin veten epirotas dhe pasardhës të
Pirros dhe të Aleksandrit të Madh të
Maqedonisë. Është e njohur një letër e tij
dërguar më 31 tetor 1460 një princi italian
të Tarentinit Johan Antonius de Ursinis.
“Në qoftë se kronikat tona nuk gënjejnë, ne
quhemi epirotë”. Skënderbeu përmend në letër
si paraardhës të shqiptarëve edhe Pirron e Epirit dhe
luftërat e tij fitimtare në Itali. Besimi se
shqiptarët rridhnin nga Pirroja ishte më se i
përgjithshëm edhe te turqit. Duke bërë fjalë
për qëndresën heroike të shkodranëve në 1478
- 1479, Barleti shkruan këto fjalë të thëna
nga një oficer i lartë turk: “… njeriu në
botë ndjek gjurmët e gjakut e të fisit të
vet, ky është ligj, pra edhe shqiptarët kanë shpirtin
dhe zjarrin e Pirros, sepse prej tij
rrjedhin.”
Kjo letër tregon se në vetëdijën e tyre shqiptarët
e njihnin veten si pasardhës të Pirros dhe
njëherësh të Aleksandrit të Madh të
Maqedonisë. Në “Shqipëri” e vendos Epirin
edhe një bashkëkohës tjetër i Skënderbeut,
Gjon Muzaka. Në kronikën e tij të shkruar në mërgim,
pas pushtimit të vendit, autori shkruan
“l’Epiro in Albania”. Po kështu, edhe
shkrimtari i ynë Frang Bardhi në kapitullin
tretë të fjalorit të tij, kur përshkruan fjalën
“Arbni” shkruan se “ky është emri i saktë i
disa kështellave që i përkasin asaj pjese të
Maqedonisë e cila quhet Epir ose Albani” (Hoc
est propria nomina nonnularum, atque
Castellorum ad eam partem Macedoniae spectantium, quae
Epirus sive Albania dicitur). Duke bërë fjalë
për Shkodrën, autori shkruan se ky qytet
ndodhet në Epir ose ndryshe Shqipëri (Scodra
- vrbs in Epiro, seu Albania).
Si sinonim të Shqipërisë e quan Epirin edhe gjeografi
i shquar i shek. XVI Gerardius Mecator (1512 -
1594). Në atlasin e tij, “Theatrum Orbis”,
autori shkruan: “Epiri, i quajtur ndryshe
Shqipëri” (L’Epiro detto l’Albania). Një
barazim të tillë të “Arbërisë” me Maqedoninë
bën edhe historiani humanist Gjergj Merula në
veprën e tij që bën fjalë për rrethimin e parë
të Shkodrës nga turqit më 1474. Sipas tij sulltani “…
vendosi të sulmonte atë pjesë të Maqedonisë
që gjendet buzë Adriatikut e që sot quhet
Arbëri”. Po ashtu, sipas tij, “Shkodra ishtë
mu në kufi me Dalmacinë dhe Maqedonië”. Më
tej, bazuar tek autorët e vjetër, Merula
shkruan se lumi i Lezhës “ndan Dalmacinë nga
Maqedonia”. Duke bërë fjalë për ardhjen e
ushtrisë së madhe turke, autori shkruan se
tmerri përfshiu jo vetëm krahinën e Shkodrës,
por të gjithë “banorët e bregut të Ilirisë
dhe të Maqedonisë”, pra tërë vendin. Frang
Bardhi e quan gjuhën epirote gjuhë shqipe, të
cilën turqit e quajnë “arnautçe”. (Epirote =
Iarbenesche, Turciche Arnautlar). Po kështu edhe Budi
e quan shqipen gjuhe epirote. Këtë autori e
shpreh qartë që në titullin e veprës “Pasqyrë
e të rrëfyemit” për të cilën thotë se e ka
përkthyer në gjuhën epirote (Speculum
Confessionis, In epiroticum linguam a Pietro
Budi... traslatum. Roma, 1621).
Por, siç u tha, krahas Pirros autorë të ndryshëm
bëjnë referenca të shqiptarëve edhe me Aleksandrin
e Madh. Arsyet duhen kërkuar në faktin se e
ëma e tij ishte Olimpia, një grua jo greke,
por epirote. Një nga statutet e Shkodrës, të
botuara kohët e fundit (Statuti di Scutari),
hapet me një privilegj dhënë Shkodrës nga Aleksandri
i Madh. Barleti e shpjegon emrin e Skënderbeut
nga Aleksandri i Madh i Maqedonisë, pikërisht
nisur nga fakti se shqiptarët e konsideronin
vetën pasardhës të tij.
Frang Bardhi shkruan se Shkodra ishte themeluar prej
Aleksandrit të Madh të Maqedonisë (Scodra
esse conditam ab Alexandro Magno). Bardhi
shkruan se këtë e besonin edhe vetë turqit dhe
pikërisht për këtë arsye edhe e quanin
Skënderia për ta dalluar nga qyteti i
Aleksandrisë në Egjipt, i themeluar nga
Aleksandri i Madh. Mendimi se Shkodra ishte theemluar
nga Aleksandri i Madh qarkullonte në fakt që
në kohë të Barletit. “Tashti pra, shkruan
Barleti - disa të huaj thonë se Shkodra paska
qënë themeluar nga Aleksandri i Madh.” Sipas Barletit,
këtë e besonin të gjithë “… edhe vetë
muhamedanët shkojnë me këtë arsyetim, sepse Shkodrën
në gjuhën e vet e quajnë Skanderi dhe ky
arsyetim, sipas shpjegimit të tyre, është një
me emrin Aleksandri. Barleti vetë nuk e
besonte këtë mendim. Sipas tij, Shkodra ishte
më e vjetër dhe themelimim e saj ai e lidh me të
dhëna të tjera. Pavarësisht nga kjo, edhe Barleti e
shpjegon emrin e Skënderbeut si një emër të
dhënë nga turqit në kujtim të Aleksandrit të
Madh që shqiptarët e konsideronin paraardhës
të fisit të tyre. Kështu, duke bërë fjalë për
ndryshimin e emrave të bijve të Gjon
Kastriotit nga turqit, Barleti shkruan: “Epirotëve,
pasi ua ndërruan emrat e parë, u vunë të tjerë,
të ndryshëm, sipas zakonit të asaj gjindjeje.
Gjergji, qoftë rastësisht, qoftë pse ishte më
i dalluari ndër të tjerët për natyrën e tij,
u quajt Skënder, që është baraz me (emrin)
tonë Aleksandër”. Barleti bën të qartë se
Skënderbeu e mbante Aleksandrin si paraardhës
të shqiptarëve. Kështu, në një rast, duke i
dhënë zemër ushtrarëve të tij, Skënderbeu u
përmend atyre thyerjen e Darit të Persisë “nga
Aleksandri ynë” (Barleti, vep. cit. f. 224). Duke
përshkruar gëzimin e madh të shqiptarëve për
fitoren kundër turqve në rrethimin e parë të
Krujës, Barleti shkruan: “Njerëzve, kur
shikonin atë rini luftarake dhe kur shikonin
atë lule burrash rreth Skënderbeut, nuk u dukej aq
çudi që fuqitë e Muratit ishin thyer prej
arbërve. Me të vërtetë, ishte kthyer përsëri
shkëlqimi i lashtë i Maqedonisë dhe dukej se
kishin ardhur prapë, tamam siç ishin dikur
kohët tanimë të harruara të Aleksandrit dhe
të Pirros.” (Barleti, vep. cit. f. 285). Si paraardhës
të shqiptarëve e njihnin Aleksandrin e Madh
edhe shtetet e tjera të kohës, si Republika
tregare e Raguzës (Dubrovniku). Kur
Skënderbeu me ushtrinë e tij u prit aty nga
autoritetet e vendit (gjatë kalimit të tij
për në mbretërinë e Napolit), në fjalimin e
rastit, të mbajtur nga shkrimtari David, duke
i uruar atij fitore, oratori tha midis të tjerave se
“I lumtur do të shkosh, o princ i pathyeshëm,
më i lumtur do të kthehesh. As Aleksandri yt
epirotas, as ai Pirroja, mbreti rrufe i
epirotasve dhe mjeshtri i luftërave, nuk u kthyen
fitimtarë nga Italia, ashtu siç do të kthehesh në
atdhe i lumtur e fitimtar ti, o mbret i
fuqishëm dhe bujar”. Vetë Skënderbeu, sipas
Barletit, në çastin e vdekjes përmend në
porositë që i lë të birit fjalët që Filipi II
i Maqedonisë i lë të birit të tij Aleksandrit
të Madh. Autorë të tjerë shqiptarë, si Frang
Bardhi, i cituar më lart besonin madje se Aleksandri
i Madh kishte lindur në Petrelë. Autorët e
vjetër njoftonin se Aleksandri kishte lindur
në Pella. Sipas Bardhit, “Pella” nuk ishte
tjetër veçse Petrela. Studiuesi i njohur J.
Falemerajer në veprën e tij “Elementi
shqiptar në Greqi” shkruan se “Maqedonasit e
vjetër, fitimtarët e Athinës e të Babilonisë,
kishin farefisni me shiptaro-epirotas-ilirianët”.
Edhe patrioti i shquar Mërkur Bua pretendonte se
rridhte nga Pirroja dhe maqedonasit. Dihet se
në fund të shek. të kaluar mercenarët
shqiptarë të mbretërisë së Napolit mbanin emrin
“regjimenti i maqedonasve” (reggimento dei macedoni).
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
Zeus10
- Grand Fighter Member
- Posts: 4227
- Joined: Thu Jun 04, 2009 6:46 pm
- Gender: Male
- Location: CANADA
- Contact:
Re: Frang Bardhi:Aleksandri i M. lindi ne Petrele
Po, Frang Bardhi e vendos vendlindjen e Aleksandrit ne Petrele duke e afruar shume afer krahines se Matit qe ka shume mundesi te jete Emathia e vjeter, te cilen historiografia moderne(duke u mbeshtetur ne rrefimet e "pamanipuluara" te lashtesise) mundohet ta vendose diku larg kufijve te sotem shqiptare.Patush wrote:STUDIMI
Si është njohur strategu i madh në dokumentet historike.
Çfarë shkruhet për të
Aleksandri i Madh në përfytyrimin e shqiptarëve
Ideja e Frang Bardhit, vendlindja e tij është Petrela
Nga: Luan Malltezi
The only thing necessary for the triumph of evil is for good men to do nothing
-
Zeus10
- Grand Fighter Member
- Posts: 4227
- Joined: Thu Jun 04, 2009 6:46 pm
- Gender: Male
- Location: CANADA
- Contact:
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
A eshte vertet kjo e meposhtmja Pella, Petrela?
The only thing necessary for the triumph of evil is for good men to do nothing
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
Zeus10 wrote:A eshte vertet kjo e meposhtmja Pella, Petrela?
Zeus10 a mundesh me na diftue se ku e ke marr kyt harte?
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
-
Zeus10
- Grand Fighter Member
- Posts: 4227
- Joined: Thu Jun 04, 2009 6:46 pm
- Gender: Male
- Location: CANADA
- Contact:
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
Ngandonjehere tregohem i pakujdesshem per te skeduar materialet, dhe kjo harte eshte nje prej atyre materialeve qe i ka shpetuar skedimit. Megjithate une e di se kjo eshte harte latine e mesjetes.Patush wrote:Zeus10 a mundesh me na diftue se ku e ke marr kyt harte?
The only thing necessary for the triumph of evil is for good men to do nothing
-
Patush
- Grand Star Member
- Posts: 1360
- Joined: Tue Jun 02, 2009 2:12 pm
- Gender: Male
- Location: With my loved ones, where I belong!
Re: Homeri, Aleksandri i Madh dhe Pirrua i Epirit flisnin Shqip
Zeus10 wrote:Ngandonjehere tregohem i pakujdesshem per te skeduar materialet, dhe kjo harte eshte nje prej atyre materialeve qe i ka shpetuar skedimit. Megjithate une e di se kjo eshte harte latine e mesjetes.Patush wrote:Zeus10 a mundesh me na diftue se ku e ke marr kyt harte?
Oh ok, pyeta mos a harte e viteve mbas formimit te mbreterise "Greke" Evropiane, por pastaj ku i dihet se kur ka filluar manipulimi ose thjeshte nuk mund te gjesh gjdo gje brenda hartes se RPSH te coptuar, qe nuk a Pella(Petrela) brenda RPSH-se shihet qarte, te kete pasur me shume se nje Pella?
Liri-A-Vdekje
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!
Qui tacet consentit
Heshtja eshte Hjeksi!