Artefakte Iliro-Shqiptare

[rrëqebull]

The Encyclopædia Britannica:
a dictionary of arts, sciences, literature & general information, Volumes 7-8, Edition 13

There is nothing distinctively Turkish in the combination of crescent and star which appears on the Turkish national standard; the latter is shown by coins and inscriptions to have been an ancient Illyrian symbol, and is of course common in knightly and decorative orders.

Pavao Ritter Vitezović, (1652 -1713) Historiani dhe studjuesi Kroat, ne kerkimet e tija per iliret. konkretisht mbi emblemat ilire, paraqet keto simbole Ilire, ne dy nga librat e tij ne gjuhen latine, kushtuar Ilireve.. (Stemmatographia sive armorum Illyricorum delineatio, descriptio et restitutio, 1701) dhe (Stemmatographiae Illyricanae liber I. Editio nova auctior“ (Zagrabiae 1702)

Shum e drejtë. Kështu i përgjigjen edhe Malësoret tona Edith Durhamit në lidhje me të njëjtin simbol tek kësula e tyre: është simbol i yni, që ruajmë që para dyndjeve osmane dhe nuk aspak të bëjë me fenë e turqve.

[Mallakastrioti]

Eshte me te vertet e "çuditshme" qe vetem shqiptaret ruajten disa pjese te armaturave te lashtesise si ne rastin e meposhtem (Shih foto e bashkangjitur). Si ka mundesi qe veshjet luftarake e lashta i ruajten vetem shqiptaret ne kostumet e tyre popullore (folklorike) deri me sot?



Mendoj se kostumet shqiptare jane thjesht perqasje, apo çka vishnin ne lashtesi luftetaret. Duke nisur thjesht prej jelekut i cili ngjan me nje mburoje-bust te trupit (jeleku ndoshta vendosej ne lashtesi perpara se te vihej armatura-bust prej bronxi). Keshtu edhe ne rastin ne foto kemi te bejme me nje imitim apo edhe ndoshta keto "mbrojtese kembesh" visheshin poshte pjeses metalike prej bronxi.

[Zeus10]

Eshte me te vertet e "çuditshme" qe vetem shqiptaret ruajten disa pjese te armaturave te lashtesise si ne rastin e meposhtem (Shih foto e bashkangjitur). Si ka mundesi qe veshjet luftarake e lashta i ruajten vetem shqiptaret ne kostumet e tyre popullore (folklorike) deri me sot?


Mendoj se kostumet shqiptare jane thjesht perqasje, apo çka vishnin ne lashtesi luftetaret. Duke nisur thjesht prej jelekut i cili ngjan me nje mburoje-bust te trupit (jeleku ndoshta vendosej ne lashtesi perpara se te vihej armatura-bust prej bronxi). Keshtu edhe ne rastin ne foto kemi te bejme me nje imitim apo edhe ndoshta keto "mbrojtese kembesh" visheshin poshte pjeses metalike prej bronxi.

Edhe une mendoj po ashtu Mallakastrioti, sepse cdo objekt metalik do te ishte shkaterrues nese nen te nuk vendosej nje rrobe e bute dhe e trashe. Ne rastin e qeleshes, eshte pikerisht ajo qe vendosej nen helmeten metalike. Vete simbolizmi i saj, si simbol i lirise, tregon qe nuk do te ishte nevoja te vishej helmeta sepse populli eshte ilire, pra ushtari ska nevoje te luftoje. Kjo tregon dhe nje dicka tjeter te rendesishme, qe ushtrite shqiptare, kane qene ushtri me karrakter mbrojtes, sepse perdorja e simbolikes se lirise, eshte nga ata qe nuk pushtojne por luftojne kunder pushtuesit.

[Mallakastrioti]

Sigurisht Zeus, por po shihja disa artefakte te cilat ndodhen ne "Metropolitan Museum of Art", nder te cilat ndodhen edhe keto veshje dhe me beri pershtypje qe vjedhja apo pervetesimi i shume objekteve prej Shqiperise ka nisur qe prej shekullit 18-19. Aty gjenden objekte te rralla te periudhes bizantine qe do ishte me te vertet e udhes te nisej klasifikimi apo njohja e tyre ne institucionet shqiptare.


Gjithsesi lidhur ketyre çorape-çizme me siper edhe une jam i te njejtit mendim qe perdorimi i tyre ishte nen armaturen metalike, sikurse jeleku apo xhamadani. Po ti kqyrim me kujdes, keto pjese, pra si jeleku, apo kemmbemrojteset (ndryshe quajtur

KALLCË f. kryes.
Çorape prej shajaku, të gjata deri te kofshët e pa shputë, që vishnin burrat mbi poture; çorape të thurura me fije metali, që vishnin luftëtarët ilirë; tirq. Kallca të bardha. Kallca prej bronzi. Një palë kallca. Mbante kallca. Mbathi (lidhi) kallcat.
KALLÇINA f.
1. Kallca.
2. Qafa çizmesh deri mbi gju. Mbathi kallçinat. I shndrisnin kallçinat.

perkojne pikerisht sikurse armatura me poshte:


...pikerisht ne pjeset jetike qe mbrojne apo mbronin nje luftetar.

[Mallakastrioti]

Vazhdojme me tej arsyetimin dhe le te kerkojme artefakte te tjera te lashtesise dhe pikerisht te bejme krahasimin me veshjet shqiptare.

"Mbrojteset e kercinjeve", prej flete bronxi, ishin sipas formes anatomike te kembes ne menyre qe te mos ishte e nevojshme lidhja dhe ishin te mbushura nga brenda me stofe, qepur ne vrimezat ne skajet e tyre."

[Mallakastrioti]

"Mburoja e trupit" ne bronx e tipit kembane, ku kjo ne foto eshte ekzemplari me i lashte i ruajtur, perbehej prej dy pjesesh te pajisura me çarje per tu lidhur pergjat aneve te trupit"
Ky tip "mburoje trupi" u huazua prej grekeve prej influences te popujve te tjere te Europes. Ne Lindje, ndoshta per arsye te klimes, nuk u perdoren faktikisht asnjehere armatura me flete metalike"
---
Mbajtja e jelekut apo xhamadanit, nuk mendoj se ka qene nje lloj pompoziteti, apo per mode ne veshjet tona popullore, perkundrazi ka qene diçka praktike dhe e nevojshme. Ne se une do vendosja nje mburoje metalike apo bust metalik ne trup, perpara se te vendos kete mburoje do me duhej diçka e trashe e mundesisht prej leshi qe te me mbronte trupin prej kontaktit me metalin. Vet fakti qe truporia apo mbrojtesia e trupit nuk u perhap ne Lindje (Azi te Vogel e me gjere) eshte nje fakt tregues qe kjo armature erdhi prej veriut te Greqise se sotme (Epir, Iliri, Dardani e me gjere). Pra edhe jeleku apo xhamadani (vet forma e tij e shkurter, i cili nuk ka nje gjatesi te konsiderueshme) formulon teorine qe ka qene pikerisht nje veshje poshte armatures prej bronxi.
---

[Mallakastrioti]

Vazhdojme me fustanellen e famshme.
Vet fjala "kiton" (tip fustanelle e lashte) ndoshta eshte nje forme korruptive e "kilton" apo "kilt". Dime qe Keltet paten marredhenie me Iliret dhe Epirotet ne lashtesi. Ndoshta vet kilti apo fustanella (ku e ndeshim edhe ne trajten "dalmatika") eshte nje huazim e popullsive Iliro-Epirote prej Kelteve. Me vone huazohet edhe prej te keshtuquajturve grek , ne te cilet e gjejme ne nje trajte ndoshta me te shkurter siç mund te kete qene ne origjine edhe pse nuk mund te marrim per baze pikturat e vazove (shih foto e bashkangjitur), pasi nuk mund te flasim per nje art realist. Vet fakti qe fustanella gjeresisht u njoh si veshje shqiptare, eshte nje tregues i qarte qe kjo veshje na vjen prej lashtesise dhe origjina e saj Kelte apo autoktone Iliro-Epirote ngelet per tu diskutuar.
---

[Arbëri]

Gjermani: Shtatë artefakte i kthehen Kosovës

Eva Kuhne Hermann u shpreh mjaftë e lumtur që kanë arritur të gjejnë dhe ruajnë më shumë kujdes një pjesë të rëndësishme të historisë së Kosovës. Ajo tha ndër të tjera se me këtë ata kanë ruajtur historinë e një vendi dhe përveç tjerash kanë respektuar edhe konventat e UNESCO-s.
“Trashëgimia kulturore është pjesë e rëndësishme e identitetit të një vendi, dhe me këtë rast ajo vlerësoi se ruajtja e saj ka një domethënie mjaftë të madhe”, tha Eva Kuhne Hermann.



Berlin, 19 shkurt 2013
Shtatë artefakte arkeologjike të Kosovës të gjetura në Gjermani tashmë i janë dorëzuar institucioneve të Kosovës. Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Memli Krasniqi ka pranuar sot në një ceremoni zyrtare këto shtatë artefakte, nga Ministrja për Shkencë dhe Art e Landit të Essenit në Gjermani, Eva Kuhne Hormann.
Artefaktet janë gjetur pikërisht në këtë pjesë të Gjermanisë. Ministri Krasniqi ka shprehur falënderime për Ministrinë e Shkencës dhe Artit të Essenit për kujdesin e lartë të treguar për artefaktet e Kosovës, duke vlerësuar se ky gjest dëshmon për kulturën e lartë të popullit gjerman. Ai ka thënë se ky duhet të jetë një shembull, sidomos për shtetin e Serbisë, që të kthejë mbi një mijë artefakte të Kosovës, të marra nga Muzeu i Kosovës në vitin 1999.
“Unë fillimisht në emër të qytetarëve të Republikës së Kosovës dhe së dyti në emër të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit ju falënderoj për kujdesin e treguar, duke lakmuar sinqerisht shpirtgjerësinë dhe konsideratën tuaj. Trajtimi që iu është bërë tregon se ato janë mbajtur për një kohë në duart e një populli dhe vendi me kulturë të lartë që di mirë rëndësinë dhe të veçantën e tyre. Kthimi i këtyre artefakteve arkeologjike në hapësirën ku kanë ekzistuar me vetë popullin për mijëra vite uroj të jetë vetëm një pikënisje sepse në tokën e Republikës së Kosovës janë gjetur edhe shumë objekte tjera që janë larguar pa të drejtë jashtë saj. Muzeu i Kosovës është boshatisur në vitin 1999-të dhe shumë objekte janë marrë mirëpo kujtimi për to ka mbetur gjithnjë në vendin ku kanë fjetur për mijëra vite. Uroj dhe besoj të kthehen edhe ato shumë shpejtë”, ka thënë Krasniqi gjatë ceremonisë.
Ai tha se kthimi i këtyre shtatë artefakteve në Kosovë është një ngjarje e jashtëzakonshme për vendin që tashmë po hyn në vitin e gjashtë të shtetësisë.
“Vlera e gjetjeve arkeologjike është e jashtëzakonshme për një shtet që synon të krijojë një pasqyrë të bukur para shteteve dhe popujve tjerë. Për këtë arsye çdo objekt kulturor që i takon Republikës së Kosovës trajtohet me kujdes të veçantë sepse është vetë pasuria e saj. Kthimi i artefakteve në vendin amë është një lajm i mirë për të gjithë qytetarët dhe për vetë institucionet e shtetit. Realisht për të qenë më korrekt do ta përdorja fjalën Riatdhesim sepse atdheu i ‘Hyjneshës në Fron’ dhe gjashtë objekteve tjera është Republika e Kosovës, vendi ku mjeshtërisht janë krijuar para mijëra vitesh”, tha Krasniqi.
Nga ana tjetër, Ministrja e Shkencës dhe Artit e Landit të Essenit, Eva Kuhne Hermann u shpreh mjaftë e lumtur që kanë arritur të gjejnë dhe ruajnë më shumë kujdes një pjesë të rëndësishme të historisë së Kosovës. Ajo tha ndër të tjera se me këtë ata kanë ruajtur historinë e një vendi dhe përveç tjerash kanë respektuar edhe konventat e UNESCO-s.
“Trashëgimia kulturore është pjesë e rëndësishme e identitetit të një vendi, dhe me këtë rast ajo vlerësoi se ruajtja e saj ka një domethënie mjaftë të madhe”, tha Eva Kuhne Hermann.
Ministri Krasniqi në këtë ceremoni ishte i shoqëruar edhe nga Kryetari i Komisioni për Arsim, Kulturë, Rini, Sport, Administratë Publike, Qeverisje Lokale dhe Media, Idriz Vehapi, Drejtori i Muzeut të Kosovës, Shafi Gashi si dhe Drejtori i Institutit Arkeologjik të Kosovës, Enver Rexha. I pranishëm në këtë ceremoni ka qenë edhe Ambasadori i Kosovës në Berlin, Skënder Xhakaliu.
Artefaktet do të kthehen pas dy ditësh në Kosovë dhe ato do të ruhen në Muzeun e Kosovës. Artefaktet i përkasin kulturës së Vinçes, që daton në neolitin e mesëm, 3500 – 4000 vjet para erës sonë. Një prej artefakteve më interesante nga shtatë sa janë gjithsej, është një figurë sikurse “Hyjnesha në fron” që gjendet në Muzeun e Kosovës e që ishte kthyer nga Beogradi në vitin 2001. “Hyjnesha në fron” e gjetur në Gjermani është më e madhe sesa ajo që është në Kosovë. Gjatësia e saj llogaritet të jetë 21.5 centimetra. /Kosovapress/

P.s,Artefaktet ishin vjedhur nga serbet te cilet edhe u kapen nga shteti Gjerman .

[Gazmend]

Ka shume nga artefaktet tona qe na jane grabitur dhe te huajte nuk i japin.

[Arbëri]

The Encyclopædia Britannica:
a dictionary of arts, sciences, literature & general information, Volumes 7-8, Edition 13

There is nothing distinctively Turkish in the combination of crescent and star which appears on the Turkish national standard; the latter is shown by coins and inscriptions to have been an ancient Illyrian symbol, and is of course common in knightly and decorative orders.

Pavao Ritter Vitezović, (1652 -1713) Historiani dhe studjuesi Kroat, ne kerkimet e tija per iliret. konkretisht mbi emblemat ilire, paraqet keto simbole Ilire, ne dy nga librat e tij ne gjuhen latine, kushtuar Ilireve.. (Stemmatographia sive armorum Illyricorum delineatio, descriptio et restitutio, 1701) dhe (Stemmatographiae Illyricanae liber I. Editio nova auctior“ (Zagrabiae 1702)

[Fran]

Tek po kerkoja nje busull klasike apo antike gjeta ne kete istrument te vecant.
Busull Antike e prur ne ditet tona.
Aty komentohet Si Liburna Biremi eshte ilire dhe i takon shqiperis se sotme.

[Mallakastrioti]

Muzeu i Janines. Helmet ILire gjetur ne territoret e Epirit te lashte.

[Mallakastrioti]

Te flasesh dhe te shkruash sot per gjetje arkeologjike te cilat u perkasin popullsive autoktone ILire, pra artefakte prodhuar prej artizaneve vendas, eshte jo vetem diçka e ndaluar prej arkeologjise (si dhe historigrafise) zyrtare, por me teper, mund te demtonte reputacionin, karrieren si dhe imazhin e nje studiuesi apo arkeologu si dhe historiani .
Sjellim shembullin ne kete imazh te bashkangjitur me shkrimin. Ne krahun e majte te imazhit kemi nje "fibula' prej bronxi ne forme spirale e cila eshte datuar si e shekullit VIII-VII para Kr. gjetur ne sitin arkeologjik te Rudovci (Beograd) ne Serbine e sotme. Po ne te njejtin imazh ne krahun e djathte shfaqet e njejta 'fibula' gjetur ne varret (forme TUMULUS/TUMULA) te sitit arkeologjik te Lofkendit ne Mallakaster (Shqiperi). Duhet et kemi parasysh se siti i Lofkendit se Mallakastres ka nje rendesi te veçante lidhur asaj qe quhet para histori, pikerisht sepse kemi te bejme me nje sit para-grek (sigurisht ne se eshte e vertet qe historia nis me Herodotin), pra perpara se popullsite vendase te hynin ne kontakt te drejte per drejt me ate qe eshte cilesuar si "bota greke" apo te influencoheshin prej tyre si ne aspektin arkitektonik apo artizanal dhe artistik. Pra, kemi nje artefakt i cili i perket asaj periudhe qe quhet si periudhe arkaike.
Ne se arkeologet e sotem zyrtar do i jepnin nje ngjyre "alla grekçe arkaike" kesaj fibule gjetur ne Lofkend te Mallakastres, pikerisht me pretekstin se Iliria e Jugut apo Epiri i lashte ishin afer botes se keshtuquajtur greke, si do i pergjigjeshin pyetjes; po 'fibula' gjetur ne Rudovci te Serbise se sotme a eshte diçka e importuar apo imitim i artit te se keshtuquajtur "bote greke"? Ndoshta, por duhet te kemi parasysh diçka tjeter; pikerisht varrimet me 'tumula' nuk i perkasin aspak botes greke, perkundrazi i perkasin popullsive jo-greke, duke nisur prej Kelteve e duke perfunduar tek ILiret, Epirotet e Maqedonasit. Gjithashtu duhet te kemi parasysh faktin se ishin pikerisht ILiret ata qe hyne te paret ne periudhen e rendesishme te perpunimit te metalit, periudha e hekurit. Te kishe aftesi metalurgjike per ate kohe si dhe te zoteroje nje metal te ri shume me te forte se bronxi, pikerisht ishte diçka teje revolucionare per kohen, pasi kaloje prej perpunimit te nje metali me aftesi kufizuese si bronxi, ne nje metal shume here me te forte si dhe me karakteristika me te mira, metal i cili jepte mundesine jo vetem per nje mireqenie ekonomike, por edhe luftarake. Te zoteroje kete metal per periudhat qe flasim do te thoshte pikerisht te kishe armen me te sofistikuar per kohen. Diçka e ngjashme me kohet moderne; kush zoteron armet me te fuqishme, eshte edhe i fuqishem politikisht dhe ekonomikisht.
ILiret ishin si artizan, ashtu edhe luftetare te zot.
----

[Mallakastrioti]

nga E. Canaj.
Pergezoj personalisht ekipin arkeologjik i cili gjeti kete artefakt bronxi ne keshtjellen e Lezhes. Duhet patur disi kujdes ne percaktimin apo datimin e ketyre artefakteve, mendoj une, pikerisht sepse ne pamundesi te analizave te metaleve (pikerisht per datimin apo vjetersine e tyre) shume here perdoret ajo qe njihet si menyra krahasuese. Ne se ky artefakt ne metal (shih foto, artefakti majtas) eshte gjetur ne nje keshtjelle mesjetare, jo automatikisht duhet te arrijme ne konkluzionin qe ky artefakt eshte mesjetar, pikerisht sepse, ne se do kishim parasysh shtresat kulturore (statigrafine) , çka gjendet ne shtresat me te lashta te cilat mund te jene afer humusit, me kohe per arsye si artificiale apo natyrore mund te dalin ne siperfaqe dhe anasjelltas, pra elemente me te reja mund te paraqiten ne nenshtresa te cilat jane me ne brendesi apo ne thellesi. Pikerisht per kete studimi i stratigrafise, shtresave te tokes, ka nje rendesi themeltare ne arkeologjine mesjetare. Ne se do perdornim menyren krahasuese dhe pikerisht te mbeshteteshim ne artefakte te lashta gjetur ne ato territore te cilat konsiderohen te banuara prej popuj te lashte si Iliret, do na mjaftonte vepra e e historianit dhe studiuesit te famshem kroat Aleksander Stipçeviç, i cili ne vepren e tij me titull "Iliria" na sjell artefakte gati identike me kete sjell ne foto (gjetur ne Lezhe). Pra, ne menyren krahasuese ky artefakt mund ti perkasi artizanatit ILir dhe aspak atij arberor mesjetar.
Artefakti i Lezhes eshte gjetur ne nje sepulture (varreze) dhe eshte datuar si i shek. VII-VIII mbas Kr. Nje datim i tille do bente nje buje te madhe ne rrethet shkencore, pra gjetje jo vetem artefaktesh te tilla, por edhe varrezash te kesaj periudhe, pikerisht sepse jemi ne ate periudhe qe ne historigrafi dhe arkeologji njihen si periudha e erret, pra periudhe qe studiuesit shkojne me teper kujdes te shprehen apo te arrijne ne konkluzione, pikerisht sepse ne Evrope site te tilla te kesaj periudhe jane teje te rralle dhe mund te çojne ne konkluzione te gabuara.Sot per sot artefakte te datuara dhe te pranuara si te ketij shekulli ne Evropen Jugore si dhe Ballkan eshte vetem ajo qe njihet si "Crypta Balbi".
---